Mavzuning o’rganilish darajasi: XX asrning 60-80-yillarida O’zbekistonda
suv resurslaridan foydalanish muammolarini yechimi bo’yicha keltirilgan
fikrlarimizni har tomonlama tahlil qilish borasida ellikdan ortiq tarixiy tizimda
chop qilingan manabalar, suv irrigatsiyasi masalalari bilan shug’ullangan
mutaxasislar tajribalarini tahlil qilish orqali suv resurslaridan to’g’ri foydalanish
bo’yicha hayotga tadbiq qilingan tadbrilar qonun-qoidalar, ko’rsatmalar ularni
bajarilishi masalalarini tarixiy izchillikda o’rganish jarayonlariga tayangan holatda
dissertatsiyada nazarda turilgan gipoteza (ilmiy bashorat) ni tahlil qilish borasida
muammoning o’rganilganlik darajasini aniqladik.
Suv resurslaridan foydalanish muammolarini A.R.Muhammadjonov,
Y.G’.G’ulomov, P.Shermuhammedov, S.P.Tolstov
2
, O. Abdura
хmanоv
3
,
Z.
Akramоv, A. Rafikоv
4
, T. A. Alimоv, A.A. Rafiqоv
5
, M.B.Ametov, J.Halilov,
M.Aliyev
6
, D.B.Bobojonov
7
, O.
Bеgmatоv
8
,
M. Mamadazimоv
9
,
S. Mamashakirov
10
,
1
Usmonov Q., Sodiqov M., O’zbekiston tarixi (1917-1991-yillar). T.,”Sharq”, 2012., B-90-91.
2
T
оlstоv S.P. Qadimgi Хоrazm madaniyatini izlab. T., 1964.
3
Абдурахманов О. Арал – мой – пеcҳал моя // В кн.: Судба Арала. Т., 1986., Б-22.
4
Акрамов З., Рафиков А. Просҳлое, настояҳее и будуҳее Аралского моря. Т., 1992., С. 129.
5
Alim
оv T. A., Rafiqоv A.A. Ekоlоgik хatоlik sabоqlari. Tоshkеnt, 1991, 53 b.
6
Алиев М.М. Экологиcҳеское воспитание и экологиcҳеская култура. –Т.:Медицина, 1989. С. 151.
7
B
оbоjоnоva D.B. Ahоli salоmatligi va ekоlоgik muammоlar, T.: Fan, 1996. 4 b.
va O’zb
еkistоnda dеmоgrafik jarayonlar va
ularning xususiyatlari. T.: Fan, 1995. - 74 b.
8
B
еgmatоv О. Qishlоqda sоtsial siyosat masalalari, T.: Mеhnat, 1990. 106 b.
9
Mamadazim
оv M. Yer hammamiz uchun yagоna uy. T.,Fan, 1990, 38 b.
10
Мамасҳакиров С. Урбанированная экология или экологлизированная урбанизация. Т.: Фан, 1991. С. 42.
6
N. Minashin
1,
S.Xadimetov
2
,
Q. Qoraboyev
3
, P. G’ul
оmоv
4
, K.M.Nasritdinov
5
,
Abdullayeva
6
, R.Reimov, O.Husainov, S.K.Kamolov, Muhammad Ali, D.Keyzer,
Z.Akromov, A.Rafiqov, E.Y.Yusupov, S.K.Ziyodullayev, S.R.Davletov kabi
olimlar tomonidan O’zbekistonda suv resurslaridan umumiy tarzda foydalanish
muammolari yoritib berilgan. Shuningdek arxiv materiallaridan ham bu
masalalarni yoritishda foydalanildi.
8
Lekin, aynan XX asrning 60-80-yillarida O’zbekistonda suv resurslaridan
foydalanish muammolariga va ularni yechimiga qaratilgan manbalar juda
kambo’lganligi sababli, “
Вестник Қарақалпоқистана”, “Xalq ta’limi” oynomasi,
”Ekologiya xabarnomasi”, Markaziy davlat arxivi, Xorazm viloyati arxivi, Xorazm
viloyati hokimiyati arxivi, internet ma’lumotlari kabi manbalar orqali magistrlik
dissertatsiyamizni mavzusini ochib berishda foydalanildi.
Magistrlik dissertatsiyamizning mavzusiga nisbatan tarix o’qituvchilarining
qarashlari kabi manbalar asosida bugungi davr nuqtayi-nazaridan barcha sohalarda
amalga oshirilayotgan modernizatsiya jarayonining tarix fanini tarix faning
ravnaqiga ta’siri jihatida XX asrning 60-80-yillaridagi O’zbekiston hududida 2500
1
Минасҳин Н. Экологиcҳеские последствия мелиоративно-водохозяйственного строителства в бассейне Аралского моря.
//
Экологиcҳеские алтернатива. М. 1990. С. 362.
2
С..Ҳадиметов Регионалнўе проблемy социалной экологии. Т., Узбекистан, 1992 год. С. 76. СҲадиметов Ю.СҲ.
C
Ҳеловек: социално-екологиcҳеские аспектy здоровя. Т.: Узбекистан, 1990.
3
Корабаев К. Как сохранит родную природу. Т.: Фан, 1988. С. 66.
4
G’ul
оmоv P. Insоn va tabiat. T.: O’qituvchi, 1990. 96-b.
5
Насритдинов К.М. Развитие ирригационного-мелиоративного строителства в Узбекистане и его обсҳественно-
економиcҳеские последствия (1981-1990 г.г.): Дисс….канд. ист. наук. Андижан, 1995.
6
Абдуллаева Г.З. Экологиcҳеская политика республики Узбекистан в условиях поетапной интеграции в мировое
сообҳество. АКД. Т., 2001.
7
Насyров Р.А. Социалное развитие села Узбекистана (1965-1985 гг.): Автореф. дисс. докт. ист. наук – Т., 1997.
8
O’zbеkistоn Rеspublikasi Markaziy Davlat arхivi (O’z MDA): - 90 fоnd (O’zbеkistоn Rеspublikasi Qishlоq хo’jaligi vazirligi), -9,
10-, 11-ro’yhat; 96-
fоnd (O’zbеkistоn Rеspublikasi Ijtimоiy ta’minоt vazirligi), 1-ro’yхat; 737-fоnd (O’zbеkistоn Rеspublikasi
kasaba uyushmasi kеnashi), 5-ro’yхat; 837-fоnd (O’zbеkistоn Rеspublikasi Vazirlar Kеngashi), 20-ro’yхat; 2454-fоnd (O’zbеkistоn
Rеspublikasi Оliy Kеngashi Prеzidiumi), 6-ro’yхat; 2582-fоnd (O’zbеkistоn Rеspublikasi Хalq nazоrati qo’mitasi), 1-ro’yхat.
7
gektar qo’riq-bo’z yerlarining ochilishi, paxta, qand lavlagi va makka hukmdorligi
kabi yo’nalishlar tizimida o’ziga xos salbiy va ijobiy ta’sirlar darajasini aniqlash
nazarda turildi.
Shu mulohazalardan kelib chiqqan holda magistrlik dissertatsiyamizning
xususiyatlari prezidentimiz I.A.Karimov rahnamoligida bugungi kunda suv
resurslari bilan bog’liq paydo bo’lgan muammolarni bartaraf qilishiga nisbatan
ko’rilayorgan chora-tadbirlarlar; suv resurslarini ko’paytirish, sug’orish ishlarini
to’g’ri tashkil qilish, suv isrofgarchiligiga yo’l qo’ymaslik, yer massivlarining
sho’rlanishdan saqlash, Orol suvining quriyotganligi tufayli paydo bo’layotgan
salbiy oqibatlarini vaqtida to’g’ri baholash va ularni to’g’ri baholash, suniy
ekinzorlarni ko’paytirish, yerosti suvlaridan sug’orishda foydalanish, ekologik
muvozanatni saqlash borasida olib borilayotgan anjuman va tadbirlar bitkazuv –
malakaviy ishimizning ajralmas qismi sifatida o’z mazmun-mohiyatini tashkil
qiladi.
Darhaqiqat, prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek; “Shu Vatan
barchamizniki ekan, uning oltin tuprog’i ham, bir qultum suvi ham
hammamizningrizq-u ro’zimiz, tinch-totuvligimiz asosi bo’lmog’i kerak.
Tabiatni sevish, avaylash, uni ardoqlash har-bir fuqaroning iymon ishiga
aylanishi kerak.”
1
Suv resurslaridan foydalanishda sodir bo’lishi mumkin bo’lgan muammolarni
baratarf qilish borasidagi tavsiya, xulosalarni yaratish zarurligi tasdiqlandi.
Bu esa, magistrlik dissertatsiyada qo’yilgan muammoning har tomonlama
o’rganilmaganligini navbatdagi fikrlar tasdiqlaydi.
Birinchidan, tarixiy davrlarga xos barcha jarayonlar shu jihatdan, suv
resurslaridan foydalanish muammolarining kommunistik mafkura nuqtayi-
nazardan qaraganligi;
1
Rahimov S., Abdullayev A. Hayot manbayi. Nuroniy ro’znomasi, 2007-y.,1-iyun.
8
Ikkinchidan, aynan XX asrning 60-80-yillarida Sobiq Ittifoq tizimida ko’pgina
amalga oshirilayotgan tadbirlarni, aynan suv resurslaridan foydalanishda
O’zbekiston hududiy sharoitiga to’g’ri kelmasligi;
Uchinchidan, XX asrning 60-80-yillarida O’zbekistonda suv resurslaridan
foydalanishda yo’l qo’yilgan kamchiliklarni bugungi davr imkoniyati va XXI asr
texnologiyalaridan foydalangan holda bajarilishi kabi ishlarni bajarilishini kasb
etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |