O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

ADOLF DISTERVEG  (1790—1866) 
Adolf  Distervegning  hayoti  va  ijtimoiy-pedagogik  faoliyati.  Atoqli  nemis 
pedagogi  Fridrix  Vilgelm  Adolf  Disterveg  Vestfaliyadagi  sanoat  shaharchasi 
Zigenda chinovnik-yurist oilasida tug‘ildi. 
Distervegning  o‘zi  o‘rta  maktabda  o‘qigan  chog‘idayoq  dogmatik  ta’limdan 
umrbod  nafratlanadigan  bo‘lib  qolganligini  aytadi.  U  1808  yilda  Gerborn 
universitetiga  kirib  o‘qidi,  matematika,  falsafa  va  tarixni  o‘rgandi,  so‘ngra 
Tyubingen  universitetiga  o‘tdi  va  uni  1811  yilda  tamomladi,  keyinroq  borib  esa 
falsafa fanlari doktori unvonini oldi. 
U  xalqqa  ma’rifat  berish  ishiga  o‘zini  bag‘ishlashga  qaror  qildi  va  dastlab 
Mers-Reynda,  so‘ngra  esa  Berlinda  o‘qituvchilik  seminariyalariga  uzoq  vaqt 
boshchilik  qildi,  ularni  namunali  seminariyalarga  aylantirishga  muvaffaq  bo‘ldi. 
Disterveg seminariyada pedagogika, matematika  va nemis  tilidan dars berdi, ayni 
vaqtda  shu  seminariyalar  huzuridagi  boshlang‘ich  tajriba  maktablarida  ham 
o‘qituvchilik qildi. Disterveg pedagoglik sohasida samarali ish olib borish bilan bir 

---

vaqtda,  adabiy  va  metodik  ishlarini ham  zo‘r  muvaffaqiyat  bilan bajarib turdi.  U 
“Nemis  o‘qituvchilarini  o‘qitish  uchun  qo‘llanma”  degan  kitobni  nashr  qildirdi 
(1835),  bu  kitobda  Disterveg  ta’limning  umumiy  vazifalarini  va  prinsiplari 
to‘g‘risidagi  o‘zining  progressiv  qarashlarini  bayon  qilib  berdi,  shuningdek,  u 
matematika,  nemis  tili,  geografiya,  matematik  geografiya,  astronomiyaga  doir 
yigirmadan ortiq darslik va qo‘llanmalar nashr qildi; bu darsliklar va qo‘llanmalar 
Germaniyada va boshqa ko‘pgina mamlakatlarda katta shuhrat qozondi. 
 Disterveg  tirik  chog‘idayoq  asarlari  Rossiyada  mashhur  bo‘lgan  edi. 
CHunonchi,  1862  yilda  uning  “Elementar  geometriya”si  rus  tilida  nashr  etildi; 
Rossiyaning  ilg‘or  pedagoglari  bu  kitobni  boshlang‘ich  maktablarda  geometriya 
o‘qitish uchun eng yaxshi qo‘llanma deb hisobladilar. 
Disterveg 1827 yildan to umrining oxirigacha “Tarbiya va ta’lim uchun Reyn 
varaqalari”  degan  jurnal  chiqarib  turdi.  U  bu  jurnalda  pedagogikaning  turli 
masalalariga  doir  to‘rt  yuzdan  ortiq  maqolasini  bostirdi.  Disterveg  boshlang‘ich 
maktablarning o‘qituvchilarini tayyorlash ishini tubdan yaxshilash uchun kurashdi. 
U nemis xalq o‘qituvchilarini birlashtirish uchun juda ko‘p ish qildi. 
Disterveg hayot chog‘idayoq “nemis muallimlarining muallimi” degan faxrli 
unvonga sazovor bo‘ldi. 
Disterveg  umrining  oxirgi  kunlariga  qadar  progressiv  ijtimoiy  pedagogika 
ishlari bilan shug‘ullandi. Disterveg vabo bilan og‘rib, 1866 yilda vafot etdi. 
Disterveg  Germaniyada  toifaviy  maktab  tarafdorlari  bilan  hamma  uchun 
barobar  bo‘lgan  umumiy  maktab  tarafdorlari  o‘rtasida  avj  olib  ketgan  kurashda 
aktiv qatnashdi. Toifaviy maktab tarafdorlari nemil xalq maorifi tizimida aholining 
har  bir  toifasi  uchun  alohida  maktab  bo‘lshini  (aholining  eng  kamabag‘al  toifasi 
uchun  —  xalq  maktabi,  byurgerlar  uchun  —  real  o‘rta  maktabi,  dvoryanlar  va 
chinovniklar  uchun  —  klassik  gimnaziya  bo‘lishi)  lozim  deb  hisoblar  edilar. 
Hamma  uchun  barobar  bo‘lgan  maktab  tarafdorlari  va  shular  qatorida  Disterveg 
ham bolalar uchun ochiq bo‘lgan maktab vujudga keltirishni talab qildilar.