O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti

pedagog deb atalar edi (“pays” - bola, “agogeyn” - etaklab borish degan so‘zlardan 
olingan).  Grammatist  maktabida  o‘qish,  yozish  va  hisoblash  o‘rgatilar  edi. 
O‘qishda  harflarni  hijjalab  o‘qitish  usuli,  so‘ng  qo‘shib  o‘qish  usulidan 
foydalanganlar.  YOzuvni  o‘rgatishda  mum  surilgan  yaltiroq  taxtachalardan 
foydalanganlar. Ular ingichka cho‘p yordamida yozganlar. Sonlar barmoqlar, sopol 
toshlar,  sanoq  taxtasi  yordami  bilan  hisoblaganlar.  Kifarist  maktabida  o‘g‘il 
bolalarga  adabiy  bilim  va  estetik  tarbiya  berilar,  muzika,  ashula,  deklomatsiyalar 
o‘rgatilar edi. 
O‘g‘il bolalar 13—14 yoshga etganlaridan keyin palestra (“kurash maktabi”) 
deb  atalgan  o‘quv  yurtiga  o‘tar  edilar.  Bu  o‘quv  yurtida  ular  ikki—uch  yil 
davomida jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanar edilar. Masalan, sakrash, yugurish, 
kurash tushish, disk va nayza irg‘itish, suvda suzish kabilar o‘rgatilardi. Palestrada 
o‘qish  tekin  edi,  shuning  uchun  ham  yoshlarning  ko‘pchilik  qismi  palestrada 
o‘qish bilan cheklanib qolar edi. 
YOshlarning  badavlatroq  oiladan  bo‘lgan  qismi  palestrani  tugatgach 
gimnasiyga (jismoniy, ijtimoiy tarbiya) kirar edi. Ularga falsafa, siyosat, adabiyot 
fanlari  o‘rgatilgan.  Bu  maktabni  tugatgan  yoshlar  davlatni  boshqarishda 
qatnashishlari mumkin edi. 
Nihoyat, Spartada bo‘lgani kabi, Afinada ham 18 dan 20 yoshgacha bo‘lgan 
yoshlar  Efeblar  qatoriga  o‘tib,  harbiy  xizmatga  tayyorlanar  va  o‘zlarini  siyosiy 
bilimlarini oshirishni davom ettirar edilar. 
Aholining ko‘pchilik  qismi  bolalarni  maktablarda  o‘qita  olmaganligi sababli 
ularga  kasb-hunar  o‘rgatish  odat  tusiga  kirgan  edi.  Ayrim  xat-savodi  bor  otalar 
bolalariga  o‘qishni  o‘zlari  o‘rgatar  edilar.  Bu  kabi  tartib  davlat  tomonidan 
qonunlashtirilib  qo‘yilib  bechorahol  tabaqaga  mansub  ota-onalar  o‘z  bolalariga 
biror  kasbni  o‘rgatishga  majbur  edilar.  Aks  holda  ularning  bolalari  kelgusida 
keksayib  qolgan  ota-onalari  to‘g‘risida  moddiy  g‘amxo‘rlik  qilishdan  ozod  etilar 
edi.  Quldor  zodagonlar  mehnat  bilan  shug‘ullanuvchi  erkin  aholiga  nafrat  bilan 
qarardi. Qullarni esa “gapiradigan ish quroli” deb hisoblar edilar.