O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti


Turkistonda  jadidchilik  harakati.  Yangi  usul  maktablarining



Download 1,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/157
Sana27.07.2021
Hajmi1,47 Mb.
#130038
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   157
Bog'liq
tasviriy faoliyatga orgatish nazariyasi va metodikasi moduli boyicha

 
  Turkistonda  jadidchilik  harakati.  Yangi  usul  maktablarining 
ochilishi.Jadidlar harakat ijtmoiy-tarbiyashunoslik tafakkurining alohida bir oqimi 
sifatda  Turkistonda  yashovchi  xalqlar  orasida  shakllandi.  Turkistondagi  jadid 
(jadid  so’zi  arabcha  “yangi  usul”,  “yangilik”,  demakdir)  maktablarining  yuzaga 
kelishi  mashhur  qrim-tatar  arbobi  Ismoilbek  Gaspirali  nomi  bilan  bevosita 
bog’liqdir. 
1851  yilda  tavallud  topgan  Ismoilbek  Gaspirali  ilg’or  demokratk  g’oyalarni 
musulmonchilikning  diniy  asoslari  bilan  birlashtrish  yo’lida  qizg’in  kurash  olib 
bordi. Turkiy xalqlarning milliy mustaqilligi uchun kurashgan Ismoilbek Gaspirali 
o’z  navbatda  jadidchilik  oqimining  asoschisi  sifatida  dunyoga  tanildi.  Ko’p 
yurtlarda  safarda  bo’lgan  Ismoilbek  Gaspirali  xalq  taraqqiyoti  birinchi  navbatda 
maorifga  bog’liq  ekanligini  anglab  etb,  jamiyatdagi  tub  o’zgarishlarni  amalga 
oshirishni yangi usuldagi maktab tuzishdan boshladi. Gaspirali tomonidan ochilgan 
yangi  usuldagi  maktab  tez orada  shuhrat  qozondi. Jadid  maktablarining  ommaviy 
tus  olishiga  asosiy  sabab  I.Gaspirali  tomonidan  1883  yildan  boshlab  nashr  etla 
boshlangan  “Tarjimon”  gazetasi  bo’ldi.  Shu  bilan  birga  Ismoilbek  Gaspirali  o’zi 
tashkil  etgan    maktab  uchun  bir  qator  darsliklar  va  o’quv  qo’llanmalari  ham 
yaratdi.  Uning  yangi  usuldagi  maktab  hayotga  bag’ishlangan  asarlari  jumlasiga 
“Hujai  Subyona”,  “Qirsat  turki”,  “Rahbari  muallimin”  kabi  darslik  va  o’quv 
qo’llanmalarini  kiritsa  bo’ladi.  Gaspiralining  ushbu  asarlari  o’quv  jarayonini 
tashkil  etsh,  darsliklarga  qo’yiladigan  talablar,  musulmon  o’quv  adabiyotda 
qo’llaniladigan  didaktk  va  metodik  ko’rsatmalar  bilan  jadid  maktablari 
taraqqiyotga ulkan hissa qo’shdi. 
  I.Gaspirali  boshqa  turkiy  xalqlar  qatori  o’zbek  millatdagi  ijtmoiy  fikrlar 
taraqqiyoti  va  shu  jumladan,  haqiqiy  vatanparvar  o’zbek  ziyolilari, 
pedagoglarining kamol topishida ham o’chmas iz qoldirdi. 


1893 yili Ismoil Gaspirali Turkistonga kelib, chor huqumat amaldorlarini va 
Buxoro 
amiri 
Abdulahadni 
musulmon  maktablarini  isloh  qildirishga 
ko’ndirmoqchi bo’ladi. 
Ismoil  Gaspirali  Buxorodan  so’ng  poezdda  Samarqandga  borgan,  undan 
Toshkentga  kelib,  Turkiston  general-gubernatorligidagi,  amaldorlar  bilan  o’z 
niyat-maqsadlarini  o’rtoqlashgan.  Biroq,  Toshkentda  uni  yaxshi  kutb  olishmadi, 
loyihasi  esa  etborsiz  qoldi  rildi.  1893  yil  8  iyunda  u  yana  Samarqand  orqali 
Buxoroga qaytb borgan va amir bilan uchrashib, E.J.Laxzarining  ko’rsatishicha, 
uni  yangi  usuldagi  bir  maktab  ochishga  ko’ndirgan.  Ikkinchi  usuli  jadid 
maktabini  1898  yilda  Qo’qonda  Salohiddin  domla  ochdi.  Shu  yili  To’qmoqda 
ham yangi usul maktabi paydo bo’ldi. 1899 yili Andijonda Shamsiddin domla va 
Toshkentda  Mannon  qori  yangi  usul  maktabini  ochdilar.  1903  yilda,  umuman, 
Turkistonda  102 ta boshlang’ich va 2  ta o’rta  jadid  maktabi bor  edi.  Bulardan  6 
tasi Buxoro amirligida va 8 tasi Xiva xonligi hududida edi. 

Download 1,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   157




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish