O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

ADENIN-ТIMIN GUANIN-ТIMIN 
ADENIN-SIТOZIN GUANIN- SIТOZIN
Ammo, 
azotli 
asosni 
ximiyaviy 
tuzilishi 
bir-birlari 
bilan 
xoxlagan 
kombinatsiyalarda birikishiga imkon bermaydi: Adenin sitozin bilan, guanin esa timin 
bilan birika olmaydi. Shuning uchun DNKning molekulyar shotisi quyidagicha 
pogonalargagina ega bo’ladi: 
ADENIN-ТIMIN ТIMIN-ADENIN 
GUANIN-SIТOZIN SIТOZIN-GUANIN 

---

 
38 
DNKning qo’shaloq zanjiri molekulasida azotli asoslar xuddi shu 
kombinatsiyadagina uchraydi. Agar qandaydir usul bilan DNK molekulasidan biror 
azotli asosni olib tashlasak, uni o’rnini faqat xuddi shunday asos olishi mumkin, 
boshqalarini kattaligi jihatidan ham, ximiyaviy bog hosil qilish jihatidan ham to’g’ri 
kelmaydi. 
Maktabda bu temani o’tishda xuddi shu o’rinda o’quvchilarga unchalik murakkab 
bo’lmagan masala, ya’ni DNKni bir zanjiridagi nukleotidlarni tartibi aniq bo’lgan holda, 
2- zanjirdagi nukleotidlarni tartibini aniqlashni topshirishimiz mumkin. DNKni bir 
zanjiri doskaga chiziladi, o’quvchilar esa 2-zanjirini to’ldirishadi. Bu bilan 
o’quvchilarda DNK avtoreproduksiyasi kao’ida dastlabki tushincha hosil bo’ladi. 
Molekulyar pogonani hosil bo’lishi uchun adenin timinning zaruriy to’ldiruvchisi 
hisoblanadi, guanin va sitozin bir-birini to’ldiruvchilari bo’ladi. Shularni hisobga 
olganda DNK molekulasini har 2la zanjirini nukleotidlari bir-biriga to’ldiruvchilardir.
Agar DNK molekulasining zanjiridan birisi tegishli nukleotidlarga va fermentlarga 
ega bo’lgan ximiyaviy muxitda ushlash mumkin desak u holda zanjir avtomatik ravishda 
2-sini to’zib olar edi. Bunda hosil bo’lgan 2- zanjir avvalgisini to’ldiruvchisi bular edi. 
Shunday qilib qulay sharoidda kerakli nukleotidlar yetarli bo’lganda maxsus 
fermentlar ishtirokida ajralgan DNK zanjirlaridan DNK molekulasi hosil bo’ladi. Bu 
DNK reduplikatsiyasi yoki avtoreproduksiyasi deyiladi. Hujayralar bo’linishidan avval 
xuddi shu yo’l bilan DNK mikdori 2 xissa ortadi va kiz hujayralaridagi DNKni mikdori 
ona hujayralardagi bilan tenglashadi. 
DNK reduplikatsiyasi oqsil-fermentlarning faoliyati natijasida amalga oshadi. 
Ferment DNK polimeraza 2 zanjirli DNK molekulasi buylab guyo “urmalab” boradi va 
orqasida 2ta yangi DNK hosil bulaveradi.