O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
51 
O’zgartuvchi mitozda hosil bulayotgan ikkala hujayra keyinchalik qaytmas 
o’zgarishga uchraydi. Masalan, teri epiteliysida bazal membranadan siljiyotgan 
hujayralar sitoplazmada shox moddasini yigadi va bo’linish qobiliyatini yukotadi. 
Bunday mitozlarni kelib chiqish mexanizmi noaniq. 
6.
 
MIТOТIK AKТIVLIKNI BOShQARILIShI. 
Hujayralarni mitotik va interfaza bo’linish holatlarini o’rganish doimo yangilanib 
turadigan to’kimalarni hujayralarida umumiy qonuniyat borligini aniqlashga olib keldi. 
Bu qonuniyatga asosan ko’payish yo’li bilan hosil bulayotgan hujayralar soni ulayotgan 
hujayralar soniga teng bo’ladi. Aftidan, to’kimani tashkil kilgan hujayralar 
populyatsiyasi uz-o’zini boshqaruvchi sistema bo’lsa kerak. 
Mitoz soxasida yirik mutaxassis bo’lgan D. Meziya har bir normal hujayra 
bo’linish qobiliyatiga ega, ammo ko’p hollarda tormozlangan yoki tusilgan (blokirovana) 
bo’ladi deb hisoblang. Uning tasavvuricha, hujayralarning mitotik aktivligini 
boshqarilishi tormozlash yoki tormozni olish prinsipi buyicha amalga oshiriladi. Albatta, 
tormozlash har xil darajada xattoki qaytmas darajagacha bo’lishi mumkin. Bu tasavvur 
organizmda hujayralarning aktivligini boshqarilishi bilan mos keladi. Mitotik aktivlik 
yoki vaqt birligi ichida bo’linayotgan hujayralarning nisbiy mikdori turli darajada 
bo’ladi. Тurli organlar hujayralarida mitozning so’tkali ritmlari aniqlangan. Eng ko’p 
mikdor mitoz tinchlik davriga, organizmning yoki organning kuchli funksiyasiga past 
mitotik aktivlik to’g’ri keladi. Ko’p hollarda bu hujayraning mitotik aktivligi 
gormonlarni ta’siri natijasida yuzaga keladi. Masalan, qo’zg’olish davrida mitozning 
kam bo’lishiga sabab bu hollarda ko’p miqdorda ishlab chiqariluvchi adrenalin ta’siridir. 
Bo’linayotgan hujayralarning sonini o’zgarishi mitozni fazalarini o’zgarishi hisobiga 
emas, balki interfazaning turli davrlarini o’zgarishiga bog’lik. Masalan, mitozdan 
avvalgi G2 va keyingi G1 davrlar ayniksa, turli ta’sirlarga sezuvchan bo’ladi. 
Hujayralarning bu davrlarda ushlanib kolishi interfazani cho’zilishiga va bo’linayotgan 
hujayralarning umumiy sonini kamayishiga olib keladi.
Bularning hammasi mitotik aktivlikka qandaydir umumiy boshqaruvchi mexanizm 
ta’sir qiladi degan xulosaga olib keladi.