O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

 
8.8. Yormabop donlarga qayta ishlov berish usullari 
 
Oqlash – yorma ishlab chiqarish texnologik jarayonidagi, eng ko‘p 
energiya  talab  qiluvchi  jarayonlardan  hisoblanadi.  Yormabop  donlar-
ning anatomik tuzilishi, shakli, ularning tashqi qobig‘i bilan bog‘lanishi, 
mag‘izning  mustahkamligi  yoki  mo‘rtligiga  ko‘ra  grechixa,  arpa  va 
sholi donlarini bir xil oqlash uskunalarida oqlash mumkin emas. Oqlash 
usullari  yormabop  donlarning  texnologik  tarkibi  va  mag‘izning  parda 
bilan qanday bog‘langanligiga asoslanib tanlanadi. 
Grechixa  donining  mag‘zi  mo‘rt  bo‘ladi.  Uni  oqlash  uchun 
valsedeka uskunasidan foydalaniladi. Qisqa vaqt ichida donni siqish va 
surish  deformatsiyalari  orqali  pardani  parchalab,  uni  mag‘izdan 
ajratiladi. 
Tariq donining mag‘zi mo‘rt emas. Buning ham valsedeka usku-
nasida oqlanadi. 
Sholi  donining  mag‘zi  mo‘rt  bo‘lib,  uni  poliuritan  qoplangan  valli 
stanoklarda  oqlanadi.  Oqlash  jarayonida  uzoq  bo‘lmagan  vaqt  ichida 
deformatsiya  darajasi  har  xil  bo‘lgan  vallar  orasi  siqilganda  donlar 
poliuritan  yuzasiga  ishqalanib,  deformatsiyalanish  natijasida  qobiqlarni 
mag‘zidan  ajratishga erishiladi. Sholilarni oqlashda     postavalardan ham 
foydalaniladi, u donlarni siqish, surish va ishqalanish jarayonlari natijasida 
qobiq ajraladi. 
Suli donining mag‘izi qayishqoqlik xususiyatiga ega, uni oqlashda 
postava  yoki  abraziv  (qayroq  tosh  yuza)  silindrik  oboyka  uskunasida 
donlar  bir-biri  bilan  ishqalanishi,  donlar  uskuna  ichida  kuchlar 
yordamida  abraziv  yuzaga  urilishi  va  ishqalanishi  natijasida  parda 
mag‘izdan ajraladi. 
Arpa  donining  mag‘zi  mustahkam  bo‘lib,  uni  oqlashda  oqlash 
postavasi  va  abraziv  silindrik  oboeyka  uskunasi  yoki  A1-ZSHN-E 

---

260 
rusumli pardozlash uskunasidan foydalaniladi. Bu yerda ham don abra-
ziv yuza va elaklar yuzasi orasida ishqalanib, qobiq mag‘izdan ajraladi. 
No‘xat  donining  mag‘zi  siqilish,  urilish  natijasida  pallalarga 
ajralib ketadi, uni oqlash uchun A1-ZSHN-3 uskunasi qo‘llaniladi.