O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Maydalangan bug‘doy yormasining fizik-kimyoviy va 
aerodinamik xususiyati 
 
Yormalarni sovurish elash (sitoveyka) uskunalarida boyitish jarayoni 
uning  tuzilishi  (zichligi),  aerodinamik  va  kimyoviy  tarkibi  kabi 
xususiyatlariga asoslangan. Ma’lumki, kraxmalning zichligi 1,4–1,5 g

sm
3
, 
oqsilniki  1,1.G  /sm
3
.  2–1,3,  yog‘larniki  esa  1  g

cm
3
.  Bundan  ko‘rinib 
turibdiki,  zarrachalar  donning  markazi  va  periferik  (sirtqi)  qismidan 
olinganda, yorma miqdori donning markaziga yaqinlashgan sari ko‘payib 
borsa, oqsil miqdori esa kamayadi. 
 
97-rasm. Havo  yordamida elash boyitish  uskunasi.
 
GIS-2/46/200. 

---

195 
Donning  qobig‘i  esa  g‘ovaksimon  ko‘rinishda  bo‘lib,  uning 
zichligi  endosperm  zichligidan  pastdir.  Agar  mahsulotlardagi 
zarrachalar bir xil katta-kichiklikda bo‘lib, zichligi bilan farqlansa, ular 
sovurilganda,  zichligi  yuqori  bo‘lgan  zarrachalar  pastki  qatlamga, 
zichligi pastlari esa yuqoriga chiqadi. Un ishlab chiqarish sanoatida bu 
hodisadan  donni  maydalashda  hosil  bo‘lgan  yormalarni  saralash 
jarayonida foydalaniladi. Sof endosperm zarrachasining zichligi uning 
qobiq  moddasi  bilan  birgalikdagi    zichligiga  nisbatan  yuqori  bo‘ladi. 
Shuning evaziga ham ular pastki qatlamga tushib ketadi.  Mahsulotlar 
elanganda, eng avvalo, sof  kraxmal endosperm, so‘ngra aleyron qatlam, 
don qobiqlariga ega bo‘lgan zarrachalar o‘ta boshlaydi. 
Yormalarni  zichligi  bo‘yicha  saralash  bilan  birga,  ular  aslligi, 
aerodinamik  tarkibiga  asoslanib  ham  turkumlanadi.  Yormalarni  asllik 
sifati  bo‘yicha  samarali  saralashda  elashdan  ko‘ra  ularga  qo‘shimcha 
havo  bilan  ta’sir  o‘tkazish  afzaldir.  Bunda  havo  oqimi  mahsulotlar 
qatlamining  ichiga  o‘tib,  mahsulot  oqimining  yumshashi  natijasida 
zarrachalarni  vertikal  ravishda  va  mahsulotlarni  zichligi  bo‘yicha 
qatlamlarga ajratish tezlashadi. 
Shu  asosda  sovurish-elash  uskunasidan  unumli  foydalanib,  unda 
yormalarni aslligi bo‘yicha saralash jarayoni amalga oshiriladi.