O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi yo‘l harakati qoidalari va harakat xavfsizligi asoslari fanidan Amaliy mashg’ulotlarni bajarish uchun uslubiy ko’rsatma

Uglerod ikki oksidi (S0₂) - rangsiz, issiz, havodan ham og‘ir gaz. Havodagi aralashmasi 20-25 % bo‘lganda asab tizimini ishdan chiqarishi bilan hayot uchun havfli.

Uglevodorodlar (SN) - o‘zi zaharli bo‘lishidan tashqari, kukun va azon hosil qiladi. Bu esa, burun va ko‘zga ta’sir qiladi, o‘simliklarga zarar yetkazadi.

Qurum (S) - nafas yo‘llarini ifloslaydi, o‘pka kasalligini paydo qiladi. Kontserogenlar tirik to‘qimalarga o‘tirib olib, zararli o‘smalarni paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

Qo‘rg‘oshin (Rb) - atmosferadan odam organizmiga o‘tib, qon tarkibidagi gemoglabinni kamaytiradi va eritrotsitlarni yemiradi. Qo‘rg‘oshin bilan zaharlanish alomatlari: bosh og‘riydi, bosh aylanadi, tezda jahl chiqadi, tez charchash, uyquning yomonligi bilan seziladi. Ayniqsa, qo‘rg‘oshinning ta’siri yosh bolalar uchun katta. Qo‘rg‘oshin organizmdan chiqib ketmaydi. Yig‘ilaverib juda xavfli konsentratsiyani hosil qilishi mumkin. U organizmga havo yo‘li va teri orqali o‘tadi.

Dvigatellarni takomillashtirish, gaz yonilg‘ilarini qo‘llash havoni ifloslantirishdan saqlashning hozirgi kundagi aso­siy yo‘li hisoblanadi.

Karbyuratorli dvigatellar ishlab chiqargan gazlar tarkibi­dagi uglerod oksidi va uglevodorodlarning yo‘l qo‘yiladigan miqdori.

Tirsakli valning aylanish soni	Yo‘l qo‘yiladiganuglerod oksidining hajmiy ulushi %	Yo‘l qo‘yiladigan uglevodo- rodlarning hajmiy ulushi mln^-1
		Dvigatellardagi tsilindrlar soni
		4 ta gacha	4 tadan ko‘p
n min	1.5	1200	3000
n max (0,8n max)	2	600	1000

Dizel dvigatelli avtomobillar ishlab chiqaradigan gazlarning tutunlilik darajasi jadvalda ko‘rsatilganidan oshmasligi kerak.

Dizel dvigatelli avtomobillar ishlab chiqaradigan gazlar­ning tutunlilik darajasining yo‘l qo‘yiladigan me’yorlari.

Avtomobilmodeli	Tutunlilik %
	Erkin tezlanish	Valning maksimal aylangan soni
KamAZ, MAZ, KrAz va ularning modifikatsiyalari ■	40	15
1.07.1976 yilgacha ishlab chiqarilganMAZ, KrAZ va ularningmodifikatsiyalari	60	15

Ishlatilgan gazlarning zaharliligini aniqlash. Ishlab chiqarilgan gazlarning zaharliligini statsionar tipdagi OA-2109, GAI-1 va ELKON-105 apparatlari bilan aniqlanadi. Bu apparatlarni ishlashi ultra qizil nurni tarqatish usuliga asoslangan.

GAI-2, INFRALIT-2T1 gazoanalizatorlari uglerod oksidi va uglerod ikki oksidi gazlarning miqdorini bir vaqtda o‘lchaydi. Bu usul ancha aniq natijalarni olish imkonini beradi. Gazoanalizatorlarning texnik holati yiliga ikki marta tekshiriladi.

Dizel dvigatellarining tutunligini dimomer yoki sajamerlar bilan nazorat qilinadi. Bulardan birinchisi, ishlatilgan gazlarning tiniqlilik darajasini aniqlash printsipiga asos­langan bo‘lsa, ikkinchisi, ular tarkibidagi qurum zarrachalari mikdorini yig‘ib o‘lchashga asoslangan. Tutunlilik darajasi NDA-106, «Atlas» va SNDA-107 dimomerlari bilan o‘lchanadi.