O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Ish bosqichlari va mazmuni
Faoliyat
O‘qituvchi	Talaba
1-bosqich Tashkiliy	Talabalarning o‘zlarini erkin his etishlariga sharoit yaratib berish, g‘oyalarni yozib borish uchun yozuv taxtasini tayyorlab qo‘yish	Ishtirok etmaydi
2–bosqich. Tayyorlov	Mavzuni aniqlaydi, maqsadni belgilaydi, baholash mezonini shakllantiradi	Ishtirok etmaydi
3–bosqich. Kirish	Mavzu maqsadi, baholash mezonini e’lon qiladi	Metod shartlarini o‘rganadi
4–bosqich. G‘oyalarni kiritish	G‘oyalarni yozib oladi va yozib olishni taklif qiladi	Muammoni hal etuvchi g‘oya va takliflar yuzasidan mulohaza yuritadi
5–bosqich. Tahlil	Taklif qilingan g‘oyalarni tahlil qilishni tashkil etadi	Bildirilgan g‘oya, takliflarni guruh bo‘lib tahlil qiladi, saralaydi. Eng qulay va maqbullarini, aniqlaydi.
6–bosqich. Yakun yasash va baholash	Talabalar tomonidan bajarilgan faoliyatni yakunlaydi, tahlil qiladi va baholaydi	Xulosani qunt bilan eshitadi (talaba o‘ziga o‘zi baho berishi ham mumkin).

Bugungi kunda amaliyotda yangilik va innovatsiya so‘zlari o‘rtasida farqlar mavjud. Yangilik bu fandagi eng so‘nggi yutuqlar, bilimlar, usullar hisoblanadi. Ushbu yutuqlar, bilimlar, usullar amalda qo‘llanilishi bilan innovatsiyaga aylanadi. Innovatsion texnologiyalar talabalarning faol hayotiy munosabatlarini shakllantirishga qaratilgan. Ularga o‘quv jarayonidagi yangi shakldagi interaktiv usullar kiradi. Talabalar dars jarayonida mavzuni o‘zlashtirish uchun tavsiya etiladigan interfaol metodlardan yana biri FSMU texnologiyasidir.

“FSMU” metodi

Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o‘tkazishda (yoki o‘quv-seminar yakunida talabalarning o‘quv mashg‘ulotlari hamda o‘tilgan mavzu va bo‘limdagi ba’zi mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida) qo‘llanilishi mumkin. Bu texnologiya talabalarni o‘z fikrini himoya qilishga hamda o‘z fikrini boshqalarga o‘tkazishga, ochiq holda bahslashishga, shu bilan birga bilimlarni tahlil etishga va egallanganlik darajasini aniqlashga, baholashga hamda bahslashishga o‘rgatadi.

Mashg‘ulotda metodni qo‘llashda quyidagilarga e’tibor qaratish lozim:

O‘quvchi (talaba)larni muammo doirasida keng fikr yuritishga
undash, ular tomonidan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish



Har bir o‘quvchi (talaba) o‘zining shaxsiy fikrlariga asoslanishi
va ularni o‘zgartirishi mumkin; avval bildirilgan fikrlarni umumlashtirish, turkumlashtirish yoki ularni o‘zgartirish ilmiy asoslangan fikrlarning shakllanishiga zamin hozirlaydi
tug‘ilishiga olib keladi



Har bir o‘quvchi (talaba) tomonidan bildirilayotgan fikrlar rag‘batlantirilib boriladi, bildirilgan fikrlar orasidan
eng maqbullari tanlab olinadi; fikrlarning rag‘batlantirilishi navbatdagi yangi fikrlarning tug‘ilishiga olib keladi

Mashg‘ulotda o‘quvchi (talaba)lar faoliyatini standart talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildiriladigan fikrlarni baholashga yo‘l qo‘yilmaydi (zero, fikrlar baholanib borilsa, o‘quvchi (talaba)lar diqqatlarini shaxsiy fikrlarni himoya qilishga qaratadi, oqibatda yangi fikrlar ilgari surilmaydi; metodni qo‘llashdan ko‘zlangan asosiy maqsad o‘quvchi (talaba)larni muammo bo‘yicha keng fikr yuritishga undash ekanligini yodda tutib, ularni baholab borishdan voz kechishdir)

Mashg‘ulotda o‘quvchi (talaba)lar faoliyatini standart talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildiriladigan fikrlarni baholashga yo‘l qo‘yilmaydi (zero, fikrlar baholanib borilsa, o‘quvchi (talaba)lar diqqatlarini shaxsiy fikrlarni himoya qilishga qaratadi, oqibatda yangi fikrlar ilgari surilmaydi; metodni qo‘llashdan ko‘zlangan asosiy maqsad o‘quvchi (talaba)larni muammo bo‘yicha keng fikr yuritishga undash ekanligini yodda tutib, ularni baholab borishdan voz kechishdir)

Mashg‘ulotda o‘quvchi (talaba)lar faoliyatini standart talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildiriladigan fikrlarni baholashga yo‘l qo‘yilmaydi (zero, fikrlar baholanib borilsa, o‘quvchi (talaba)lar diqqatlarini shaxsiy fikrlarni himoya qilishga qaratadi, oqibatda yangi fikrlar ilgari surilmaydi; metodni qo‘llashdan ko‘zlangan asosiy maqsad o‘quvchi (talaba)larni muammo bo‘yicha keng fikr yuritishga undash ekanligini yodda tutib, ularni baholab borishdan voz kechishdir)

Ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o‘tkazishda (yoki o‘quv-seminar yakunida talabalarning o‘quv mashg‘ulotlari hamda o‘tilgan mavzu va bo‘limdagi ba’zi mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida) qo‘llanilishi mumkin. Bu texnologiya talabalarni o‘z fikrini himoya qilishga hamda o‘z fikrini boshqalarga o‘tkazishga, ochiq holda bahslashishga, shu bilan birga bilimlarni tahlil etishga va egallanganlik darajasini aniqlashga, baholashga hamda bahslashishga o‘rgatadi.

Texnologiyaning maqsadi: ushbu texnologiya talabalarni tarqatilgan oddiy qog‘ozga o‘z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam beradi.
O‘quv mashg‘ulotini o‘tkazish tartibi:
o‘qituvchi har bir talabaga FSMU texnologiyasining to‘rt bosqichi yozilgan qog‘oz varaqlarini tarqatadi va yakka tartibda ularni to‘ldirishni iltimos qiladi;
o‘qituvchi talabalar bilan bahs mavzusini belgilab oladi;
yakka tartibdagi ish tugagach, talabalar kichik guruhlarga ajratiladi va o‘qituvchi kichik guruhlarga FSMU texnologiyasining to‘rt bosqichi yozilgan katta qog‘oz varaqlarini tarqatadi;
kichik guruhlarning har bir a’zosi berilgan tarqatma materiallarda yakka tartibda yozilgan fikr va dalillarni katta farmatda umumlashtirgan holda to‘rt bosqich bo‘yicha yozishlarini taklif etadi;
o‘qituvchi kichik guruhlarning yozgan fikrlarini jamoa o‘rtasida himoya qilishlarini so‘raydi;
mashg‘ulot o‘qituvchi tomonidan muammo bo‘yicha bildirilgan fikrlarni umumlashtirish bilan yakunlanadi.
Demak, samarali innovatsion metodlardan yana biri kichik guruhlarda ishlash hisoblanadi. Kichik guruhlarda interfaol metodlarni qo‘llash ko‘proq samara beradi.
Bunda:
- alohida e’tibor amaliy, laboratoriya mashg‘ulotlarda ishlashga qiyin moslashadigan o‘quvchilarga beriladi. Guruh soni besh kishidan oshmasligi lozim;
- guruh faoliyati o‘qituvchi tomonidan nazorat qilinadi, ko‘nikmalar aniqlanadi;
- barcha fikrlar e’tiborga olinadi;
- boshqalarning fikri hurmat qilinadi;
- hamkorlik ustuvorlik qilishi lozim.
Bu metod quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
- talabalar qay darajada bilim va ko‘nikmalarga ega ekanliklari aniqlanadi;
kichik guruhlarda ishlash talablariga qat’iy amal qilinadi;
bir-birini hurmat qilish;
- ta’limning ijtimoiy jihatlari e’tiborda bo‘ladi va boshqalar.
Bunda pedagog:
- mashg‘ulot maqsadini aniq tushuntiradi;
- jamoaning psixologik xususiyatlarini hisobga oladi;
- qo‘llayotgan metodlarni o‘zi puxta bilishi shart;
- eng asosiysi, pedagog muomala madaniyatiga e’tiborini qaratishi lozim.
Ta’lim-tarbiya jarayonida psixologik-pedagogik aql-zakovat, kasb qobiliyati, pedagogik texnika uchligi pedagogning faoliyatida o‘ta muhim ahamiyatga ega.
Ta’lim, fan va ishlab chiqarishning o‘zaro samarali aloqadorligi.
Ta’lim korxonalari va professional ta’lim dasturlari turlarining xilma-xilligi, ularning fan va texnikaning eng sunggi yutuklari, iktisodiyot va texnologiyalarning eng yuqori andozalari va ko‘rinishlaridan foydalanish.
Professional ta’lim tizimini ustuvor va foyda keltiruvchi iktisodiy tarmokka aylantish.
Ta’lim muassasalarini zamonaviy o‘quv-metodik adabiyotlar bilan ta’minlash va ularning moddiy-texnik bazasini yaratish xamda ularning moliyaviy ko‘rsatkichlarini mustaxkamlash.
Professional ta’lim tizimiga eng yukori malakali o‘qituvchilarni va mutaxassilarni jalb ettirish.
O‘quv jarayonini axborotlashtirish va kompyuterlashtirish.
Kadrlar tayyorlashning sifat baxosini va obyektiv nazorat tizimini qo‘llash.
Shaxsning rivojlanishi, o‘lchovi, sifat va xulkini, qobiliyat intellektini baholash va kasbiy maxorati muammolariga bag‘ishlangan psixologik-pedagogik izlanishlarni bajarish.
O‘qituvchilarni yuqori darajada moddiy rag‘batlantirish va ularni ijtimoiy himoya qilish. Xorij tajribasida pedagogik faoliyatda bir qancha tushunchalar ishlatilmokda.Ulardan ba’zilarini ko‘rib chiqamiz.
Tyuter - ( lot. tutorem – maslahatchi) faoliyati talabalarga o‘quv jarayoniga moslashish, vujudga keluvchi ayrim savollarga javob topishga yordamlashishga qaratilgan.