|
2.2.1-rasm Jayron
Sayg'oq (saiga tatarica) – quvushshoxlilar oilasiga mansub juft tuyoqli hayvon. Erkagi gavdasining uzunligi 110-140 sm gacha, bo’yi 80 sm, og’irligi 40 kg gacha. Urg’ochisi erkagidan kichik. Shoxi och sariq, uzunligi 40 sm gacha. Urg’ochisi shoxsiz. Tashqi tuzulishiga kelsak ularning amortizatsiyalangan og’iz qismi va dumoloq burunli mobil proboskalari. Burunning bunday tuzulishi nafaqat qishda sovuq havoni isitishga imkon beradi, balki yozda changni saqlab qoladi.
Sayg’oqning butun tanasining uzunligi 1,5 metrgacha, ingichka, uzun bo’yli oyoqlari bor, ular barcha artiodaktillar singari ikki barmoqli tuyoq bilan tugaydi. Hayvonlarning rangi mavsumga qarab o’zgaradi qishda qalin va issiq, engil, qizg’ish tusga ega, yozda esa iflos qizil, orqa tomonida quyuqroq bo’ladi. Ilgari sayg’oqlarning yashash joylari ancha katta bo’lgan va u Evrosiyoning deyarli butun hududini qamrab olgan, ammo global muzlashdan so’ng sayg’oq faqat dasht va yarim cho’llarda qoladi. Rossiyada sayg’oqlar Astraxon oblastida, Qalmog’iston Respublikasi va Oltoyda uchraydi. Qo’shni davlatlar hududida Qozog’iston, O’zbekiston, Qirg’iziston va Turkmanistonda sayg’oqlar yashaydi. Sayg’oqlarning tabiiy yashash joylari cho’l va yarim cho’llardir, va ular tog’larda tog’li rayonlarda yoki jarlarda emas balki tekislikda yashashni yaxshi ko’radilar.(2.2.2-rasm)
2.2.2-rasm Sayg’oq ( Gazella subgutturosa)
XIX asrda O’zbekistonning Ustyurt kengliklarida ko’p sonda uchragan turkman qulonlari ilmiy tilda lot ( Equus hemionus onager, ya’ni onagr deb nomlanadi, yunoncha onos-eshak, agros –dala ) XX asrning 30 yillarida kelib butunlay qirilib yo’qolib ketgan edi, Qulon O‘zbekiston Respublikasining Qizil kitobiga yovvoyi tabiatda yo‘qolib borayotgan hayvonot turi sifatida kiritilgan. Qulonlar Ustyurt cho‘llarida va yarim cho‘llarida oziqlanadi. Yozda asosan kichik to‘dalarda suvloqlarda uchraydi, qishda esa katta to‘dalarda cho‘l bo‘ylab ko‘chib yuradi.2014-yilda yozda olimlar Qoraqalpog‘istonning Turkmaniston bilan tutashgan shimoli-g‘arbiy chegarasida 9 qulondan iborat to‘dani aniqladi.Svetlana Mambetullayeva shunday deydi:
O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi o‘simliklar va hayvonot dunyosi genofondi tomonidan tashkillashtirilgan ekspeditsiyada O‘zbekiston uchun birinchi marotaba qoraqalpoq Ustyurtining janubi-g‘arbiy tomonida qulonning mavjudligi aniqlandi. Qulonlarning Qoraqalpog‘istonda qaytadan paydo bo‘lishi muhim ahamiyatga ega yangilik. Ma’lumki, Orol dengizining qurishi bilan og‘ir ekologik vaziyat og‘irlashdi, ofat oqibatida Orolbo‘yi hududida bioxilma-xillik yo‘qolib ketdi. Lekin, keyingi paytlari davlatimizda suv va suv resurslaridan oqilona foydalanish natijasida hududda birnyaavetlandlar, yasama suv havzalari paydo bo‘ldi. Bu o‘z navbatida bioxilma-xillikning rivojlanishiga sababchi bo‘lmoqda. Hukumat tomonidan noqonuniy ovga keskin to‘siq qo‘yilishi ham yovvoyi faunaning rivojlanishiga ijobiy ta’sirini ko‘rsatmoqda. Aynan qulonlarning yurtimizga kela boshlashi asosan shu ikki faktorga bog‘liq.Qulonlar sonining ortishiga yana bir sabab Turkmaniston bilan O‘zbekiston hududi (Qoraqalpog‘iston) chegarasiga aholi yashash punktlarining uzoqligi, yo‘lning murakkabligi hamda chegara rejimining saqlanishidir.
Hozirgi qulonlar yashayotgan hududga odamlar borishi ancha mushkul. Qulonlarni qat’iyat bilan muhofaza qilishimiz kerak, ularning bosh sonini ko‘paytirishimiz kerak. Qulonlarni saqlash uchun ularning yashash o‘rni sharoitini, ozuqa-yem bazasini yaxshilash darkor va tabiiy dushmanlaridan, brakonyerlardan himoya qilish bo‘yicha doimiymonitoring olib borishimiz kerak. Orolbo‘yi hududida, xususan, Barsakelmes, Shaxpaxti, Asakovdon pastliklarida qo‘riqxona va zakazniklar tashkil qilish zarur. Qulonlarning mavjud ekanligini Sariqamish ko‘lidagi xo‘jaliklarning baliqchilari ham tasdiqlaydi. Ularning bildirishicha, hududda qulonning 20 nafardan iborat to‘dasi tez-tezdan ko‘zga tashlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
