O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2. Qo‘sh katakli dvigatel.
Bu dvigatelning rotori ikkita qisqa tutashgan 
chulg‗amlardan iborat. Tashqi katak (2) 
ishga tushirish chulg‘ami
hisoblanib, 
uning ko‗ndalang kesim yuzasi kichik bo‗lgan sterjenlardan iborat, shu sababli 
uning aktiv qarshiligi katta bo‗ladi. Ichki katak (1) 
ishchi chulg‘am
deyiladi va u 
ko‗ndalang kesim yuzasi katta bo‗lgan sterjenlardan iborat, shusababli uning aktiv 
qarshiligi kichik bo‗ladi. Ishga tushirish katagi bronzayoki latundan, ishchi 
chulg‗ami esa misdan tayyorlanadi. 
Sterjenlarning pastki qismi tarqoq oqim bilan ularning yuqori qismiga 
nisbatan ko‗proq ilashadi (2.35-rasm). Sterjenlarning induktiv qarshiligi ularning 
pastki tomonida juda katta bo‗ladi. Shu sababli rotor tokining deyarli hammasi 
ishga tushirish katagidan o‗tadi. Rasmda ishga tushirish va normal ishlash toklari 
zichliklarining taqsimlanishi ko‗rsatilgan. 
Elektr jihatdan ishga tushirish va ishchi chulg‗amlari parallel ulangan 
bo‗ladi. Shu sababli rotor toki chulg‗amlarning to‗la qarshiliklariga teskari 
mutanosib bo‗ladi: 
I
2(i.t) 
/ I
2(ish)
= Z
2(ish) 
/ Z
2(i.t)
 = 

 

(i.t)
2
2
(i.t)
2
2
)
(
2
2
)
(
2
2
/
х
r
x
r
ish
ish


. (2.22) 
Ishga tushirishning boshlang‗ich paytida (s 

1) katakning induktiv qarshiligi 
aktiv qarshilikdan bir necha barobar kata bo‗ladi. Shuning uchun rotordagi tok 
ishga tushirish katagi orqali oqadi. Rotorning tezligi oshaborgan sari sirpanish 
s 
va 
chastota 
f
2 
kamayadi. Bu jarayonda rotordagi tok ishga tushirish katagidan ishchi 
katakka o‗ta boshlaydi. Natijada sirpanish 
s 
juda kichik bo‗ladi va tokning 
tarqalishida induktiv qarshilik kam ta‘sir etadi va tok asosan ishchi katagi orqali 
o‗tadi. 

---

120 
Qo‗shkatakli asinxron dvigatelining mexanik xarakteristikasi 2.35, 
d
-rasmda 
ko‗rsatilgan. Bunday dvigatelda ishga tushirish momentining karraligi 
M
i.t

M
N

1,3

1,7
ishga tushirish toki karraligi esa 
I
i.t

I
N 

 4,5

6
bo‗ladi. 
Chuqur pazli va qo‗sh katakli dvigatellarning ishga tushirish xarakteristikalari 
ancha yaxshi bo‗lsa ham, rotor sterjenlarining induktiv qarshiligi kata bo‗lgani 
sababli, ularning quvvat koeffitsientlari kichikroq bo‗ladi. Bundan tashqari, bunday 
rotorlarni tayyorlash texnologiyasi murakkab va tannarxi qimmat bo‗lganligi 
ularning kamchiligidir.