O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.14.
 
ELEKTROMAGNITLI ASINXRON MUFTA 
 
Elektromagnitli sinxron mufta asinxron elektr dvigatel prinsipida tuzilgan 
bo‗lib, aylantiruvchi momenti bir (yetakchi) valdan boshqa(etaklanuvchi) valga 
uzatish uchun xizmat qiladi. Etakchi val 1 da muftaning qutblar sistemasi 2 
joylashadi, bu ayon qutblar sistemasi bo‗lib, unda qo‗zg‗atish g‗altaklari bo‗ladi. 
O‗zgarmas tok qo‗zg‗atish g‗altagiga kontakt halqalar 4 orqali uzatiladi (2.29– 
rasm). Muftaning etaklanuvchi qismi 3 asinxron dvigatelning rotor katagi tipida 
yasaladi. 
Muftaniig ishlash prinsipi asinxron dvigatelning ishlashiga o‗xshaydi,faqat 
bunda aylanuvchan magnitoqim qutb qismining mexanikaviy aylanishidan hosil 
bo‗ladi. Aylantiruvchi moment yetakchi valdan etaklanuvchi valgamagnit oqim 
orqali uzatiladi. Mufta qo‗zg‗atish toki I
1
ni uzish yo‗li bilanajratiladi. Tok 
kattaligini rostlashmuftani uzoqdan turib boshqarishga (etakchi va etaklanuvchi 
vallarni ravon biriktirish hamda ajratishga) imkon beradi. 
2.29–rasm
. Asinxron elektromagnit muftaning tuzilishi 

---

114 
Bundan tashqari, muftaasinxron dvngatel kabi maksimal momentga 
erishgandabeqaror ishlash rejimiga o‗tadb, bu esabirlamchi dvigatelyuklamasining 
haddantashqari ortib ketishidan va uning keskin o‗zgarishlaridan saqlaydi. 
2.15. IJROCHI ASINXRON DVIGATEL 
 
Ijrochi asinxrom dvigatellar avtomatika qurilmalarida ishlatiladi va elektr 
signallarni mexanik siljishga aylantirish uchunxizmat qiladi. 
Bu dvigatelning statorida ikkita chulg‗am: o‗zgaruvchan tok tarmog‗iga 
doyimiy ulangan qo‗zg‗atish chulg‗ami bilan klemmalariga signal U
c
beriladigan 
boshqarish chulg‗ami bo‗ladi (2.30–rasm). 
Chulg‗amlarning o‗qlari fazoda bir–biriga nisbatan 90° ostida siljigan. 
Qo‗zg‗atish chulg‗amining zanjiriga sig‗im ulanib, u 
I
q
 
va 
I
b
toklar orasida faza 
snljishinibyjudga keltiradi. Bularning hammasi dvigatelda aylanuvchi magnit 
maydon hosil bo‗lishini ta‘minlaydi. Agar boshqarish chulg‗amiga signal 
berilmagan bo‗lsa, u holda dvigatelda pulsatsiyalanuvchi maydon ta‘sir etib turadi 
va u aylantiruvchi moment hosil qilmaydi. 
Lekin signal 
U
c
to‗xtagandan keyin dvigatel odatdagi bir fazali dvigatel kabi 
ishlashda davom etadi. O‗z–o‗zidan yurishi deyiladigan buhodisaga ijrochi 
dvigatelda yo‗l qo‗yib bo‗lmaydi, chunki u dvigatelni boshkarib bo‗lmaydigan 
qilib qo‗yadi. O‗z–o‗zidan yurishini yo‗qotish uchun ijrochi dvigatelning rotor 
aktiv qarshiligi yuqori qilib yasaladi. Buni tushuntirish uchun 2.31–rasm, 
a
da bir
fazali dvigatelning mexanikaviy xarakteristikalari keltirilgan. 
Signal U
c
bo‗lganida dvigatel aylanuvchan magnit maydon bilan ishlaydi va 
uning mexanik xarakteristikasi 
M
1
=f(s)
egri chiziq ko‗rinishida bo‗ladi. 
Dvigatel 
A
nuqtaga muvofiq keladigan rejimda ishlaydi, deb faraz qilaylik. 
Signal U
c
to‗xtagandan keyin stator maydoni pulsatsiyalanadigan bo‗lib qoladi va 
dvigatelning mexanik xarakteristikasi 
M
1
=f(s)
egri chiziq ko‗rinishini oladi. 

---

115 
Dvigatelning yangi ish rejimi 
V
nuqtabilan aniqlanadi, bunda dvigatelning 
elektromagnit momenti musbatligicha qoladiva uning rotori aylanishda davom 
etadi. 
Agar rotorning aktiv qarshiligi oshirilsa, 
M
1
=f(s)
va 
M
it
=f(s)
grafiklar 
o‗zgaradi: moment maksimumi katta sirpanishlarsohasiga siljiydi. Yakuniy 
moment grafigi M=
f
(s) ham o‗z shaklini shunday o‗zgartiradi (2.31–rasm, 
b
). 
Endi signal U
c 
to‗xtagandan keyin, ya‘ni ijrochi dvigatel bir fazali rejimga 
o‗tishida elektromagnit moment manfiy bo‗lib qoladi ( B nuqta) va dvigatelning 
rotoriga tormozlovchi ta‘sir etib o‗z–o‗zidan yurishini yo‗qotadi.