O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.38-rasm. 
O‗z-o‗zini qo‗zg‗atishli asinxron generator (a), vektor diagramma (b) va AG ning 
o‗z-o‗zini qo‗zg‗atish jarayonini tushuntirishga oid (s) 
Bu quyidagicha tushuntiriladi.
AG yuklama bilan ishlaganda, stator 
chulg‗amining induktiv va aktiv qarshiliklarida kuchlanish pasayishi tufayli, uning 
kuchlanishi bir oz kamayadi. Bunga yana ikkinchi sabab, odatda, yuklama bilan 
ishlaganda AG ning magnitlovchi toki ham bir oz kamayadi, chunki kondensator 
tokining bir qismi rotor tokining reaktiv tashkil etuvchisini va yuklama tokini 
qoplashga sarflanadi. 
Kuchlanishning kamayishi AG magnit sistemasining to‗yinish darajasini 
kamaytiradi va, natijada, asinxron mashinaning induktivligi L
1
ortadi; uning ortishi 
esa 

1
=2

f
1
= /
C
L
1
formulaga binoan, chastota 
f
1
ning kamayishiga olib keladi va 
x
с
=1/(2

f
1
C)
formulaga asosan, kondensatorning induktiv qarshiligi x
с
ortadi, 
natijada esa, tok I
S
kamayadi. Demak, AG ning ishiga yuklamaning xarakteri katta 
ta‘sir qilar ekan. 

---

126 
Agar AG ning yuklamasi sof aktiv bo‗lganda kondensatorlarning quvvati 
generatorning reaktiv quvvatiga teng bo‗lishi lozim bo‗lsa, aktiv-induktiv 
yuklamada esa yuklamani ham reaktiv quvvat bilan ta‘minlash maqsadida 
kondensator batareyasining quvvatini oshirish zarur bo‗ladi.
O‗z-o‗zini qo‗zg‗atadigan AG kondensator batareyasining quvvati ancha 
katta, ya‘ni nominal quvvatining 70

100 % ni tashkil qiladi. Bu esa qurilmaning 
tannarxini oshiradi. 
Amaliy jihatdan, tarmoqqa ulanmagan AG ni sof aktiv yuklama bilan 
ishlatishda kuchlanish va chastotaning o‗zgarish xarakteristikalari etarli darajada 
qanoatlanarli bo‗lmaganligidan AG larning qo‗llanish sohalari cheklangan.
Asinxron mashinalarning ishga tushirish xarakteristikalari yaxshiligi tufayli 
ularni 
aviadvigatellarni 
ishga tushirish uchun 
starter
sifatidafoydalaniladi. 
So‘ngra 
generator rejimga
o‗tkazilib samolyot bortida o‗zgaruvchan tok manbasi sifatida 
ishlatilishi mumkin. 
O‗z-o‗zini qo‗zg‗atishli asinxron generatorlar rostlanuvchi elektr yuritmada 
xam ishlatilishi mumkin (masalan, rekuperativ tormozlashda).
Asinxron mashina generator sifatida avtomobil va traktorlarda ishlatiladigan 
dizel dvigatellarini sinash stendlarida ishlatiladi. Bunda dvigatel sobyq paytida 
asinxron mashina elektr dvigateli sifatida ishlab, uni qizdiradi va keyin, u generator 
rejimiga o‗tkaziladi. Bu holda AG tormozlovchi momentni hosil qilib, avtomobil 
va traktor dvigatellariga yuk vazifasini bajaradi. 
Qo‗lda ishlatiladigan elektr qurilmasi uchun yuqori chastotali elektr energiya 
manbai sifatida; avtomatik boshqarish sistemalarida, ergashuvchi elektr yuritmada 
va hisoblash qurilmalarida ichi kavak yoki qisqa tutashgan rotorli asinxron 
taxogeneratorlar qo‗llaniladi.