O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.3-rasm.
Ko‗ndalang maydonli EMK ning konstruksiyasi. 
1- qo‗shimcha qutb chulg‗ami, 2-kompensatsion chulg‗am, 3-boshqarish chulg‗ami 
Boshqarish chulg‗amlaridan biri o‗zgarmas kuchlanishli tarmoqqa ulanadi 
va 
F
1
=
const MYK hosil qiladi, ikkinchi chulg‗am esa taxogeneratorga TG 
ulanadi, TG ning chiqish klemmasida kuchlanish dvigatelning aylanish tezligiga 
proporsional bo‗ladi. Shunday qilib, shu boshqarish chulg‗amining MYK si 
F
2
dvigatelning aylanish tezligiga bog‗liq bo‗ladi. Dvigatelning aylanish tezligi 
barqaror bo‗lganda MYK lar farqi quyidagicha bo‗ladi: 
Agar dvigatelning aylanish tezligi oshsa, u holda boshqarishning rostlash 
chulg‗amida ham MYK 
F
2
ko‗payadi, umumiy MYK 
F
b
esa kamayadi. Bu esa 
kuchaytirgichning 
d
1
d
2
cho‗tkalaridagi kuchlaiishni kamaytiradi. EMK dvigatel 
qo‗zg‗atish chulg‗amining kuchlanishiga qarshi ulanganligi sababli 
d
1
d
2
 
cho‗tkalarda kuchlainishning pasayishi dvigatel qo‗zg‗atish tokining ortishiga 
sabab bo‗ladi. Natijada dvigatelning aylanish tezligi belgilangan qiymatgacha 
kamayadi. Agar dvigatelning tezligi kamaysa, sistemada jarayonlar teskari 
yo‗nalishda kechadi va aylanish tezligi yana tiklanadi. Shu usulda dvigatelning 
aylanish tezligini etarli darajada aniqlik bilan rostlash mumkin. 

---

197 
4.4-rasm.
Bo‗ylama maydonli EMK sxemasi va xarakteristikasi
4.3.
 
O‘zgarmas tok taxogeneratorlari 
 
O‗zgarmas tok taxogeneratorlari chiqish klemmalaridagi kuchlanish 
kattaligiga qarab aylanish tezligini o‗lchash uchun, shuningdek, avtomatik nazorat 
qilish va rostlash sxemalarida valning aylanish tezligiga proporsional bo‗lgan 
elektr signallari olish uchun hizmat qiladi. 
O‗zgarmas tok taxogenaratorlari elektromagnit mustaqil qo‗zg‗atishli yoki 
doimiy magnitlar bilan qo‗zg‗atadigan kam quvvatli generatorlardir (4.5- rasm). 
Qo‗zg‗atish toki o‗zgarmas 
I
q
=const bo‗lganda magnit oqimi Ф amalda 
yuklamaga 
bog‗liq 
bo‗lmaganligi 
sababli 
taxogeneratorning 
chiqish 
klemmalaridagi EYK, aylannsh tezligi n ga to‗g‗ri proporsional bo‗ladi: 
(4.6) 
bunda 
Olingan 
ifoda 
(4.6) 
Ф
=const
bo‗lgan doimiy magnitlar bilan 
qo‗zg‗atiladigan taxogenerator uchun ham to‗g‗ri keladi. 
Aylanish tezligini taxogenerator bilan o‗lchash uchun taxogeneratorning vali 
aylanish tezligi o‗lchanadigan mexanizm valiga mexanik ravishda ulanadi. 

---

198 
Taxogeneratorning chiqish klemmalariga aylanish tezligining birliklarida 
(ayl/minut) 
darajalangan shkalali o‗lchash asbobi. ulanadi.