O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

4.2-rasm.
Elektromashina kuchaytirgichning tashqi xarakteristikasi 

---

191 
Agar boshqarish chulg‗amlaridan biriga 
U
b
kuchlanish berilsa, u holda bu 
chulg‗amda boshqarish toki 
i
b
paydo bo‗ladi, bu tok boshqarish chulg‗amining 
magnitlovchi kuchi: 

(4.1)
 
ni xosil qiladi. Bu kuch, o‗z navbatida, magnit oqimi F
b
, ni vujudga keltiradi va bu 
oqim ta‘sirida 
q
1
q
2
cho‗tkalar zanjirida EYK 
E
q
paydo bo‗ladi. Bu EYK unchalik 
katta emas, lekin 
q
1
q
2
cho‗tkalar qisqa tutashtirilganligi sababli EYK 
E
q
ancha katta 
tok 
1
q
hosil qiladi. Yakor chulg‗amidagi tok 
I
q
magnitlovchi kuch 
F
q
va asosiy 
qutblarning ko‗ndalang o‗qi, ya‘ni geometrik neytral bo‗ylab yo‗nalgan va fazoda 
qo‗zg‗almas bo‗lgan magnit oqimi 
F
q
ni hosil qiladi. Qo‗zg‗almas oqim 
F
q
da 
aylanayotgan yakor chulg‗amida EYK 
E
d
hosil bo‗ladi, bu EYK bo‗ylama 
cho‗tkalar 
d
1
d
2
dan olinadi. 
Yuklama R
yuk
, EMK ning chiqish klemmalariga ulanganda EYK 
E
q
cho‗tkalar 
d
1
d
2
zanjirida ishchi tok 
I
d
ni hosil qiladi. 
Shunday qilib, boshqarish chulg‗amining kichikroq quvvati ikki bosqichda 
kuchaytiriladi: dastlab bu quvvat „boshqarish zanjiri-ko‗ndalang zanjir" bosqichida, 
so‗ngra esa „ko‗ndalang zanjir -bo‗ylama (ishchi) zanjir‖ bosqichida kuchaytiriladi. 
Quvvatning har qaysi bosqichda kuchaytirilishi 
kuchaytirish koeffitsienti
bilan 
xarakgerlanadi.
―Boshqarish zanjiri - ko‗ndalang zanjir" bosqichida kuchaytirish koeffitsienti 
ko‗ndalang zanjirdagi quvvat 
P
q
=
E
q
I
q
ning boshqarish quvvati 
R
b
 =U
b
I
b
 
ga nisbati 
bilan aniqlanadi: 
(4.2) 
―Ko‗ndalang zanjir - bo‗ylama (ishchi) zanjir― bosqichida ham kuchaytirish 
koeffitsienti shu zanjirlardagi quvvatlarning nisbati bilan aniqlanadi: 
(4.3) 
bunda 
P
d
= 
U
d
l
d
 - 
kuchaytirgichning ish zanjiridagi, ya‘ni 
d
1
d
2 
cho‗tkalar zanjiridagi 
quvvat. 
EMK 
ning 
umumiy 
kuchaytirish 
koeffitsienti 
kuchaytirish 

---

192 
koeffitsientlarining ko‗paytmasiga teng: 
(4.4) 
EMK ning kuchaytirish koeffitsienti 2000 ’ 20000 gacha yetishi mumkin. 
Shuni esda saqlash kerakki, EMK ning chiqish klemmalaridagi quvvat 
(P
d
) 
yuritma 
elektrodvigatelning o‗zgartirilgan mexanikaviy quvvatidir. Lekin bu quvvat 
kattaligi (20 
kW 
va o‗ndan ortiq bo‗lishi mumkin) boshqarish zanjirining odatda 
0,1’1,0 W ga teng kichik boshqarish quvvati yordamida boshqariladi. 
Kuchaytirgichda bir necha boshqarish chulg‗amining borligi EMK dan 
olinadigan quvvatni to‗g‗ri va teskari aloqalardan foydalanib, bir vaqtning o‗zida 
bir necha signallar bilan boshqarishga imkon beradi. 
Yuqorida aytib o‗tilganidek, EMK da qo‗shimcha qutblar chulg‗ami va 
kompensatsion chulg‗am