|
U
d
yuklama toki
I
d
ga bog‗liq xolda
quyidagi ifodadan aniqlanadi:
∑
(4.5)
bunda
∑
yakorning bo‗ylama zanjiridagi elektr qarshiliklar yig‗indisi
(Om);
bunga yakor chulg‗amining qarshiligi, qo‗shimcha qutblar chulg‗amining qarshiligi
r
q
, kompensatsion chulg‗am qarshiligi
r
k
va cho‗tkalar kontaktining qarshiligi r
r
kiradi.
194
Kuchaytirgichning magnit zanjiri to‗yinmaganligi sababli kuchlanish
U
d
yuklama toki
I
d
ning chiziqli funksiyasi bo‗ladi, ya‘ni EMK ning tashqi
xarakteristikasi amalda to‗g‗ri chiziq bo‗ladi (4.2- rasm).
Tashqi
xarakteristikaning abssissalar o‗qiga qiyalanish burchagi
(xarakteristikaning qattikligi) yakor reaksiyasining kompensatsiyalanish darajasiga
bog‗liq bo‗ladi. To‗liq
kompensatsiyalanganda
kompensatsion chulg‗amning
magnitlovchi kuchi
F
K
yakor reaksiyasining bo‗ylama o‗q bo‗yicha magnitlovchi
kuchi
F
d
ga teng. Bu xolda tashqi xarakteristika ancha qattiq bo‗ladi (3-egri chiziq),
chunki yuklama toki
I
d
oshganda kuchlanish
U
d
ning kamayishi faqat yakor
zanjirida bo‗ylama o‗q bo‘yicha kuchlanish tushishi
I
d
Σr
d
ning ko‗payishi xisobiga
sodir bo‗ladi.
Chala kompensatsiyalanganda F
K
<
F
d
tashqi xarakteristika uncha qattiq
bo‗lmaydi
(4
-egri chiziq). Bunga sabab, chala kompensatsiyalanganda magnitlovchi
kuch
F
d
tok
I
d
ning ortishi bilan ko‗payib, boshqarish chulg‗amining magnit oqimini
ancha susaytiradi, natijada EMK da chiqishdagi kuchlanish sezilarli darajada
kamayadi.
Agar kuchaytirgichda
ozroq o‘ta kompensatsayalanish
bo‗lsa,
(F
K
>
F
d
),
ya‘ni
magnitlovchi kuch
F
k
faqat bo‗ylama o‗qdagi yakor reaksiyasi (
F
d
) ni emas, balki
kuchlanish tushishini ham to‗liq kompensatsiyalasa, kuchaytirgichning tashqi
xarakteristikasi mutlaqo qattiq bo‗lib qoladi va abssissalar o‗qiga parallel joylashadi
(2 - egri chiziq).
Bu xolda yuklama har qanday o‗zgarganda ham EMK ning chiqish
klemmalaridagi kuchlanish o‗zgarmasdan qoladi.
O‘ta kompensatsayalanish ancha ko‘p
bo‗lganda tashqi xarakteristika
ko‗tariluvchi ko‗rinishda bo‗ladi (1
-
egri chiziq), chunki magnitlovchi kuch
F
k
F
d
ni
kompensatsiyalabgina qolmay, balki qo‗shimcha bo‗ylama oqim xam xosil qiladi;
bu oqim boshqarish magnit oqimiga qo‗shilib, EYK
E
d
ni oshiradi.
O‗ta kompensatsiyalanishda kuchaytirgich turg‗un ishlamaydi, chunki EMK
ning o‗z-o‗zidan qo‗zg‗atish xavfi tug‗iladi, bunda kuchaytirgichning chiqish
klemmalarida kuchlanishning ortishi yuklama tokini ko‗paytiradi, natijada
195
kuchlanish yana ortadi va xokazo, ya‘ni yuklama tokining cheksiz ko‗paya borish
hodisasi ro‗y beradi.
Odatda kuchaytirgich salgina chalaroq kompensatsiyalashga mo‗ljallanib,
ya‘ni tok
I
d
nominal qiymatidan nolgacha kamayganida kuchlanish
U
d
12 ’ 20%
ko‗payadigan qilib sozlanadi.
Odatdagi o‗zgarmas tok generatoridan farq qilib, ko‗ndalang maydonli EMK
da inertlik juda kam bo‗ladi, ya‘ni u boshqarish chulg‗amida kuchlanishning har
kanday o‗zgarishidan tez ta‘sirlanadi.
Elektr zanjirning o‗tish jarayonining tezligini xarakterlovchi vaqt doyimiysi τ
shu zanjiriing induktivligi
L
ga to‗g‗ri mutonasib va uning aktiv qarshiligi
R
ga
teskari mutonasib bo‗ladi:
Shuning uchun EMK ning tez ishlash xususiyatini oshirish maqsadida uning
boshqarish chulg‗ami induktivligi kam va aktiv qarshiligi katta qilib ishlanadi.
Buning uchun chulg‗amning bir qismi bifilyar (qo‗sh sim) usulda o‗raladi.
Ko‗ndalang cho‗tkalar
q
1
q
2
zanjirida yakor chulg‗ami induktivligining kam
bo‗lishi xam EMK ning tez ishlashini oshirishga yordam beradi
.
Avtomatik boshqarish sxemalarida EMKning ishlatilishiga doyir ba‘zi
misollarni ko‗rib chiqamiz.
Mustaqil qo‘zg‘atishli generatorda kuchlanishni
EMK vositasida
avtomatik
rostlash
sxemasini ko‗rib chiqamiz.
EMK da ikkita boshqarish chulg‗ami bor, bitta chulg‗am akkumulyator
batareyasiga ulangan va o‗zgarmas MYK
F
1
ni hosil qiladi, ikkinchi chulg‗am esa
boshqariladigan generator kuchlanishiga ulangan va MYK
F
1
ga qarshi yo‗nalgan
MYK
F
2
ni hosil qiladi. Shunday qilib, boshqarishning umumiy MYKsi
ga teng.
Generatorning kuchlanishi kamayganida MYK
F
2
kamayadi, umumiy MYK
F
b
esa ko‗payadi, natijada generatorniig qo‗zg‗atish toki ortib, generatorning
kuchlanishi belgilangan qiymatga etadi.
196
EMK dan o‗zgarmas tok dvigatelining aylanish tezligini avtomatik ravishda
stabillash uchun ham foydalanish mumkin. Shu maqsadda EMK dvigatelning
qo‗zg‗atish chulg‗ami bilan ketma-ket ulanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
