O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.26-rasm
. Indikator rejimida ishlayotgan selsinning ulanish sxemasi: 
D
– datchik 
(darakchi); 
P
– priyomnik (qabul qilgich); 
BL
– bog‗lovchi liniya (sim)lar; 
QCH
– qo‗zg‗atish 
chulg‗ami; 
0
1
va 
0
2
– tegishlicha datchik va priyomniklarning bosh o‗qlari 
Lekin u α
R
=α
D 
burchakka burilib, statorga nisbatan datchik rotori kabi 
holatni egallagandan keyin EYK E
P 
yana EYK E
D 
ga teng bo‗ladi va sistemada 
muvozanat qaror topadi. 
Agar datchik rotori yana biror burchakka burilsa, u holda priyomnikda ham 
rotor shunday burchakka buriladi. Datchik rotori muayyan tezlik bilan aylanganida 
priyomnik rotori ham shu tomonga va shunday tezlik bilan aylanadi. 
Ammo datchik rotori burilgan burchak bilan priyomnik rotori burilgan 
burchak orasida qisman farq – nomuvofiqlik bo‗ladi. Gap shundaki, priyomnik 
rotorining burilishi uchun sinxronlovchi moment podshipniklar va kontakt 
BL 
QCH
(D) 
P 
D 
D 
P 
QCH
(P) 

---

110 
halqalardagi ishqalanish kuchlari, ba‘zan esa priyomnik validagi foydali yuklama 
tufayli ham hosil bo‗ladigan qarshi ta‘sir etuvchi momentni engishi kerak. Burilish 
burchaklari orasidagi farq (xato) 
nomuvofiqlik burchagi 
deyiladigan kattalik bilan 
baholanadi: 
0= α
D
– α
R
(2.19) 
Selsin – priyomnnkning rotori datchik rotori ketidansinxron ravishda 
ergashib boradi, lekin selsinlarning rotorlari orasida nomuvofiqlik burchagi hamma 
vaqt mavjud bo‗ladi va selsin priyomnik valiga qarshi ta‘sir etuvchi moment 
qanchalik katta bo‗lsa bu burchak ham shunchalik katta bo‗ladi. 
Nomuvofiqlik burchagi odatda 2,5° dan oshmaydi, yuqori aniqlikdagi 
selsinlarda esa u ko‗pi bilan 0,75° bo‗ladi. 
Selsin – priyomnikning sinxronlovchi momenti M
S
ning kattaligi ushbu 
ifodadan aniqlanadi: 
M
S
= M
Smax
sinθ (2.20) 
bunda M
Smax
– sinxronlovchi momentning nomuvofiqlik burchagi 90° bo‗lishiga 
to‗g‗ri keladigan maksimal qiymati. 
(2.20) ifodadan ko‗rinadiki, nomuvofiqlik burchagi noldan 90° gacha 
kattalashganda sinxronlovchi moment ortadi, bu esa sinxron uzatmaning barqaror 
ishlashini ta‘minlaydi.
Solishtirma sinxronlovchi moment qanchalik katta bo‗lsa, selsin – 
priyomnikning ishlash aniqligi ham shunchalik yuqori bo‗ladi; bu moment 
nomuvofiqlik burchagi bir gradusga o‗zgarganida sinxronlovchi momentning 
qanchaga o‗zgarishini ko‗rsatadi: 
M
Ssol
. = (dM
S
/αθ)M
Smax
cosθ
(2.21) 
bundai 
M
Ssol
.– solishtirma sinxronlovchi momenti, [Nm/grad]. 
Selsinlar konstruksiyasi jihatidan kontaktli va kontaktsiz selsinlarga 
bo‗linadi. Kontaktli selsinlar kontakt halqali asinxron dvigatellardan asosan farq 
qilmaydi (2.27–rasm). 

---

111 
Ba‘zi konstruksiyalarda selsinning statori yoki rotori ayon qutbli qilib 
yasaladi. Bunday konstruksiya sinxronlovchi momentning kattaligini birmuncha 
oshirishga imkon beradi. 
Selsinda kontakt halqalar soni qo‗zg‗atish chulg‗amining qaerda 
joylashganligiga bog‗liq bo‗ladi. Agar u rotorda joylashgan bo‗lsa, selsinda ikkita 
kontakt halqa, agar statorda joylashgan bo‗lsa—uchta kontakt halqa bo‗ladi. 
Kontakt alqalar borligi kontaktli selsinlarning asosiy kamchiligndir, chunki 
halqalar selsinning ishlashidagi ishonchlilikni kamaytiradi, uning parametrlarini 
beqaror qilib qo‗yadi. Eng takomillashgani sovet olimlari A. G. Iosifyan va D.V. 
Svercharnik ishlab chiqqan kontaktsiz selsinlardir. Buselsinlarda sirpanuvchi 
kontaktlar bo‗lmaydi, chunki ularda ikkala chulg‗am ham statorda joylashgan 
(2.28– rasm). 
Kontaktsiz selsinning rotori, asosan ferromagnit materialdan yasalgan, 
nomagnit qatlam bilan magnit izolyasiyalangan ikki qismga – qutblarga ajratilgan 
silindrdan iborat. Magnit izolyasiya sifatida alyuminiy ishlatiladi, u rotorga 
quyiladi va bir vaqtning o‗zida rotor qismlarini biriktiruvchi material xizmatini 
ham o‗taydi.