O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
 
2.36-rasm. 
Asinxron 
generatorning 
vektor 
diagrammasi 
(
a
) 
va 
ish 
xarakteristikalari (
b
)
Vektor U
1
tarmoq kuchlanishini ifodalaydi. Tarmoq kuchlanishini 
muvozanatlovchi generator kuchlanishining vektori 
U
1G
qarama-qarshi yo‗nalishga 
ega bo‗ladi, ya‘ni 
U
1G
 = – U
1
. Generatorning tarmoqqa beradigan aktiv quvvatini 
rostlash rotorning burchak tezligini o‗zgartirish orqali erishiladi. Asinxron 
generatorning ish xarakteristikalarini (2.37, 
b
-rasm) doiraviy diagrammadan yoki 
almashtirish sxemasidan aniqlab qurish mumkin. Yuklamaning oshishi bilan 
kuchlanish U
1G
= const qilish uchun rotorning aylanish chastotasi 
n
oshiriladi. 
 
Asinxron generatorning elektr tarmog‘i bilan parallel ishlashi 
 
2.37, 
a
-rasmda asinxron generatorning sinxron generator bilan parallel 
ishlash sxemasi ko‗rsatilgan. Bunda mashinalar va tarmoq orasida, hamda o‗zaro 
mashinalar orasida aktiv (P) va reaktiv (Q) energiyalarning yo‗nalishi strelkalar 
bilan ko‗rsatilgan. 2.37, 
b
-rasmda sinxron generator ish rejimiga asinxron 

---

123 
generatorning salbiy ta‘siri yaqqol tasvirlangan. Kuchlanish vektori 
U
1
 
ni sinxron 
generator (SG) bilan umumiy yuklamaga parallel ishlalayotgan asinxron generator 
(AG) ning kuchlanishi 
U
1G
deb hisoblash kerak. 
Bunday izohlashda 
U
1G
vektorini asinxron mashinaning stator chulg‗amiga 
berilgan tarmoq kuchlanishi vektori 
U
1
ga nisbatan 180

ga burish kerak, va bu 
holda AG ning tok vektori I
AG
kuchlanish vektori 
U
1
 
dan oldin keladi (2.37, 
b
-
rasm). AG da U
1
dan oldin keladigan tokning reaktiv tashkil etuvchisi 
I
r.AG
mavjudligidan SG da ham shunday tok bo‗lib, bu vektor esa kuchlanish vektori 
U
1
dan orqada qolgan bo‗ladi. Shu sababli burchak 

SG
>

SG
bo‗lib, natijada, 
cos

SG
nisbatan kamayadi (bu erda 

SG
–AG
ulanmagan holdagi SG ning kuchlanish 
U
SG
=U
1
va tok 
I
SG
vektorlari orasidagi siljish burchagi). 
AG ni qo‗zg‗atish uchun tarmoqdan reaktiv energiyaning olinishi uning 
kamchiligi hisoblanadi, chunki u energiya manbasi bo‗lib ishlaganda, 
iste‘molchilarga aktiv energiya bilan bir qatorda reaktiv energiya ham berishi 
(masalan, transformator va asinxron dvigatellarda magnit maydonni hosil qilish 
uchun) kerak bo‗ladi. Shu sababli AG lar ayrim hollarda kam quvvatli GES va 
shamol elektr stanstansiyalarida ishlatiladi. 
Ta‘kidlash lozimki, so‗nggi ilmiy izlanishlar natijalarining ko‗rsatishicha, 
elektr energetika sistemasida katta quvvatli AG sinxron gene-ratorlar bilan parallel 
ishlatilganda kam chastotali tebranishlarni so‗ndirishda ahamiyatli ekanligi 
isbotlangan. 
AG ning stator chulg‗amiga kondensator С ulanganligidan tok 
I
r
=I
c
uningkuchlanishiga nisbatan oldin keladi (2.38, 
b
-rasm). Agar qoldiq magnit oqim 
(
Ф
qol
) bo‗lsa, rotor aylanganda stator chulg‗amida kam miqdordagi 
E
qol
hosil 
bo‗ladi (2.38, 
c
-rasm). Uning ta‘siridan «stator chulg‗ami–kondensatorlar» 
zanjirida kuchlanish vektori 
U
1
dan oldin keluvchi reaktiv tok 
I
C
byjudga keladi. 
Bu tokning reaktiv tashkil etuvchisi 
I
r
oqim Ф bilan bir xil yo‗nalishda bo‗ladi. 
Shuning uchun sig‗im toki I
C
ning stator chulg‗amida hosil qilgan MYK mashinani 
magnitlaydi. 

---

124