O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.35–rasm
. 
Qo‘sh katakli
motor rotorining umumiy ko‗rinishi (
a
) (bunda:
1
– ishchi katak sterjenlari va 
2 
– ishga tushirish katagi (chulg‗ami) sterjenlari, 
3
– rotorning 
po‗lat o‗zagi va 
4
– sterjenlarni qisqa tutashtiruvchi halqalar); 
b
– 1 va 2 sterjenlar joylashgan 
pazning qirqimi;
c
– tok zichligining ishga tushirish paytida (
1
) va normal ishlashida (
2
) tarqalish 
diagrammasi; 
d
– mexanik xarakteristikalari (bunda: 
1
– ishga tushirish chulg‗ami momenti;
2
– 
ishchi chulg‗am momenti; 
3
– qo‗sh katakli motorning natijaviy momenti) 
2.18.
 
UCH FAZALI ASINXRON GENERATOR 
 
Asinxron mashina, boshqa elektr mashinalari kabi, E. Lens kashf qilgan 
elektr mashinalarining qaytarlik xossasiga binoan, dvigatel rejimida hamda 
generator rejimida ishlashi mumkin. Konstruktiv bajarilishi bo‗yicha asinxron 
generator asinxron dvigateldan farq kilmaydi. Dvigatel rejimidan generator 
rejimiga o‗tkazish uchun, stator chulg‗ami tarmoqqa ulangan holda birlamchi 
dvigatel yordamida asinxron mashinaning rotorini stator maydonining 
aylanayotgan tomoniga aylanish chastotasini maydon aylanish chastotasidan katta 
(n>n
1
) qilib aylantiriladi. Bu holda mashinaning sirpanishi
(–s)=(n
1
 – n)/n
1

(2.23) 

---

121 
manfiy ishoraga ega bo‗ladi. Amalda asinxron generatorning normal ish 
rejimida (–s) 

(6 

8) % bo‗ladi. 
Asinxron mashina generator rejimda stator va rotor chulg‗amining 
o‗tkazgichlari aylanma maydon bilan go‗yo qarama-qarshi yo‗nalishda 
kesishadilar. Dvigatel rejimda mazkur o‗tkazgichlar mos yo‗nalishda kesishadilar. 
Shu sababli generatorning vektor diagrammasida E
2s
(demak, E

2s
ning ham) va E
1
vektorlarining yo‗nalishlari shartli ravishda teskari fazada qo‗yilishi kerak.
Rotor toki xususida mulohazalar quyidagilardan iborat.
Rotor tokining 
umumiy ifodasi:
I
2
 = E
2 

(–s) /
2
2
2
2
2
(-s)
x
r

.
(2.24) 
Rotor tokining aktiv tashkil etuvchisi
I
2a
 = I
2
cos

2
 = (E
2 

(–s) /
2
2
2
2
2
(-s)
x
r

) 

 (r
2
 /
2
2
2
2
2
(-s)
x
r

) =
= (E
2 

(–s)

r
2
 ) / (
2
2
2
2
2
x
s
r

) 
(2.25) 
O‗zining ishorasini o‗zgartiradi, chunki sirpanishning ishorasi manfiy (–s); 
rotor tokening reaktiv tashkil etuvchisi esa 
I
2r
 = I
2
sin

2
 = [E
2 

(–s) /
2
2
2
2
2
(-s)
x
r

] 

 [x
2

(–s) /
2
2
2
2
2
(-s)
x
r

] =
= (E
2 

s

x
2
 ) / (
2
2
2
2
2
(-s)
x
r

)
(2.26) 
o‗zining ishorasini o‗zgartirmaydi (ya‘ni dvigatel rejimidagi kabi bo‗ladi), 
chunki 
(-s)
2
– musbat kattalik. Rotor toki aktiv tashkil etuvchisi 
I
2a
ning o‗z 
ishorasini o‗zgartirishi, elektromagnit momentning ishorasini o‗zgartiradi, demak, 
u tormozlovchi moment bo‗ladi, reaktiv tashkil etuvchisi 
I
2r
ning o‗z ishorarasini 
saqlab qolishi, dvigatel rejimidagi singari, magnit maydonni hosil qilish uchun 
mashina tarmoqdan magnitlovchi tokni oladi. 
Asinxron generatorning vektor diagrammasi 2.36, 
a
-rasmda ko‗rsatilgan. 
Bundan ko‗rinishicha, generator rejimda burchak 

1
>

/2
va, demak, 
P
1
=m
1
U
1
I
1
cos

1
< 0. Bu esa aktiv quvvatning iste‘mol qilinishini emas, balki 
tarmoqqa berilishini ko‗rsatadi. 

---

122 
Vektor diagrammada stator toki I
1 
tenglamalar sistemasidagi asinxron 
mashina toklarining muvozanat tenglamasidan topiladi, ya‘ni:
I
1
 = I
0
 + (– I

2
), 
kuchlanish U
1
ham tenglamadagi kuchlanish va EYK lar muvozanat tenglamasidan 
aniqlanadi, ya‘ni: 
U
1
 = – E
1
 + jI
1
x
1
 + I
1
r
1
.