|
Turg'un qushlar
O'tirgan - ma'lum bir kichik maydonga yopishgan va undan tashqarida harakat qilmaydigan qushlar. Bu qush turlarining aksariyati mavsumiy o'zgarishlar oziq -ovqat mavjudligiga ta'sir qilmaydigan sharoitda yashaydi - tropik va subtropik iqlim. Mo''tadil va arktik zonalarda bunday qushlar kam, ular orasida sinantroplar - odamlar yonida yashaydigan va unga bog'liq qushlar bor: tosh kaptar (Kolumba liviyasi) uy chumchuq (Passer domesticus), qaytarma qalpoqli Kiyim (Corvus cornix) jakdaw (Corvus monedula) va boshqalar. Ba'zi o'tiradigan qushlar, shuningdek, yarim o'tirgan deb ham ataladi, ko'paytirish davridan tashqarida o'z uyalarini joylashtirishdan ancha qisqa masofani bosib o'tishadi - Ukraina hududida bunday qushlarni, xususan, Glushtsa deb atash mumkin. (Tetrao urogallus) findiq yormasi (Bonasa bonasia) qora quyon (Tetrao tetrix), qisman qirq (Pika pika) va oddiy jo'xori uni (Emberiza sitrinella) .
Uzoq masofalarga migratsiya
Qaldirg'ochlar kabi shimoliy quruqlikdagi qushlarning odatiy migratsiyasi (Xirundo) va yirtqich qushlar tropik mintaqalarga ko'chishni anglatadi. Ko'p o'rdak, g'oz (Anser) va oqqushlar (Cygnus) Shimoliy yarim sharlarning ko'chib yuruvchi qushlari bor, lekin ular faqat shimoliy uyalash joylarining muzlab qolgan suv havzalaridan qochish uchun zarur bo'lgan joyga ko'chib o'tishadi. Ko'pchilik ov qushlarining turlari shimoliy yarim sharda, lekin iqlimi yumshoq bo'lgan hududlarda qoladi. Masalan, qisqa dumli loviya (Anser brachyrhynchus) Islandiyadan Buyuk Britaniyaga va uning atrofiga ko'chib ketadi. Ko'chib o'tish yo'llari va qishlash joylari odatda yosh qushlar ota -onalari bilan birinchi ko'chish paytida o'rganiladi. Boshqa ba'zi o'rdaklar, masalan, katta kraker (Anas quququedula), to'liq yoki qisman tropikaga ko'chib o'tadi.
Dengiz qushlari uchun ham tabiiy to'siqlar xuddi shunday rol o'ynaydi, lekin quruqliklarda buning aksi bo'ladi: suvsiz katta hududlar, ularni boqish mumkin emas, ular uchun engib bo'lmas to'siqlardir. Ochiq dengiz, shuningdek, qirg'oq suvlarida ovqatlanishga odatlangan qushlar uchun to'siq bo'lishi mumkin. Shovqinni oldini olish uchun qushlar ko'pincha aylanma yo'l bilan uchishga majbur bo'ladi: masalan, qora g'oz (Branta bernicla) Taymyr yarim orolini Shimoliy Muz okeani va Skandinaviyaning shimoli orqali to'g'ridan -to'g'ri parvoz qilish o'rniga, Oq va Boltiq dengizi sohillari orqali Vaden dengiziga ko'chiradi.
Xuddi shunday holat qirg'oq qushlarida ham kuzatiladi. Ko'p turdagi, masalan, qora ko'krak (Calidris alpina) va Amerika qirg'oqlari (Calidris mauri), Arktikada uy quradigan joylaridan bir xil yarim sharning issiq joylariga uzoq vaqt migratsiya qilish, boshqalari, masalan, uzun barmoqli qirg'oq (Calidris pusilla), tropiklarga sayohat. Sohil qushlari, katta suv qushlari kabi, muhim parvoz chidamliligi bilan ajralib turadi. Bu, mo''tadil mintaqalarda qishlash sharoitida, ob -havo noqulay bo'lgan taqdirda, yana qisqa parvozlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Ba'zi qirg'oq qushlari uchun migratsiya migratsiya yo'lidagi asosiy to'xtash joylarida ma'lum oziq -ovqat resurslarining mavjudligiga bog'liq. Bu qushlarga yo'lning keyingi qismi uchun etarlicha ovqat olish imkonini beradi. Masalan, Fundy ko'rfazi va Delaver ko'rfazi ko'plab qush turlarining to'xtash joyidir.
Ko'chib yuruvchi qushlar orasida to'xtamasdan eng katta masofa Kichik Gritsikning ba'zi populyatsiyalari bo'ylab ucha oladi (Limosa lapponica), Aleut orollarining Arktik tundrasidan Yangi Zelandiyadagi qishlash joylariga 11 ming km dan ortiq masofada to'xtamasdan uchadi. Parvoz boshlanishidan oldin, yog 'tana vaznining 55% ni tashkil qiladi, bu shunday uzoq safar uchun energiya berish uchun zarurdir.
Dengiz qushlarining migratsiyasi suv qushlari va qirg'oq qushlariga o'xshaydi. Ba'zi qushlar, masalan, qora guillemot (Cepphus grylle) va ba'zi martinilar (Larinae), ancha o'tirgan, boshqalari, masalan, ko'pchilik chumolilar (Sterna) va auk (Alcidae), shimoliy yarim sharning mo''tadil mintaqalarida uyalar va qishlash uchun turli masofalarga uchadilar. Polar tern (Sterna paradisaea) barcha qushlarning uzoq migratsiyasini amalga oshiradi, bu esa boshqa qushlarga qaraganda quyosh nurini ko'proq qabul qilishga imkon beradi, chunki u arktikaning uyalash joylaridan Antarktida qishlash joylariga ko'chib o'tadi. Buyuk Britaniyaning sharqiy sohilidagi Farn orollarida jo'jasi haligacha halqa tutayotgan Arktik qushlardan biri, tuxumdan uch oy o'tgach, Melburnga (Avstraliya) etib, 22 ming km dan ko'proq yo'l bosib o'tdi. Dengiz qushlarining bir nechta turlari, xususan, Uilson okeanida yashovchi (Oceanites oceanicus) va katta petrel (Puffinus gravis), janubiy yarim sharda uyalar va qishda janubga ko'chib o'tadilar. Bu dengiz qushlarining ko'pchilik ko'chib yuruvchi qushlarga nisbatan afzalligi bor, chunki ular ochiq okean ustidan uchish paytida ovqat topa oladilar.
Dengiz qushlarining ko'pchiligi, ayniqsa, ba'zi petrellar (Procellariiformes) uzoq masofalarga uchadi, xususan janubiy okeanlarning albatroslari (Diomedeidae), uy qurishdan tashqari butun sayyora bo'ylab ucha oladi. Bu qushlar butun okean bo'ylab tarqalgan, garchi ular o'zlari topadigan joylarga to'planishsa eng katta raqam ovqat. Ularning ko'pchiligi hop-rekordlarga yaqinlashmoqda, shuning uchun kulrang petrel (Puffinus griseus), u Folklend orollarida uyalar, uy quradigan joylardan Norvegiya yaqinidagi Shimoliy Muz okeanigacha 14 ming km uzoqlikda ko'chib o'tadi. Ba'zi erkaklar u
Do'stlaringiz bilan baham: |
