O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.8-расм. Парраклар ҳар хил бурчакка бурилганда 
шамолнинг айланма ҳаракат ҳосил қилиши
 
Агар шамол тезлигини 
0
v
деб белгиласак, парракланинг 
айланиши сабабли тезлигини 
V
деб белгиласак, у ҳолда бундай 
ўзаро таъсир натижасида парракка нисбатан ҳавонинг тезлиги 
1
v
пайдо бўлади. Ушбу ўз-аро таъсир натижасида қуйидагилар 
ҳосил бўлади: а) парракка нисбатан ҳавонинг тезлиги 
1
v
га 
параллел қаршилик кучи 
F
q
(drag force); б) кўтарувчи 
(тавворадигидек) куч (lift force), ШЭУ да эса айлантирувчи куч 
F
Ayl 
; с) парраклардан сирпаниб ўтаѐтган ҳаво оқимининг 
уюрмаланиши (завихрение), натижада шамол ғилдираги ортида 
ҳаво ўрамасини ҳосил қилади, яъни шамол келаѐтган тезлиги 
0
v
атрофида айланиши; д) ҳаво оқимининг турбулизацияси, яъни 
унинг алоҳида қисмлари тезлигининг қиймат ва йўналишининг 
хаотик (тартибсиз) тақсимланиши. Бунда турбулентлик 
парракдан олдин ҳам, ундан кейин ҳам ҳосил бўлади; е) 
келаѐтган ҳаво оқимига қаршилик кўрсатиш. Кейинги 
ҳусусияти «геометрик тўлдириш» деб номланган параметр 
Шамол
Шамол
Парраклар 
айланиш ўқи 
Парраклар 
айланиш ўқи 
б) 

---

54 
билан тавсифланади. Қиймат жиҳатидан ушбу параметр 
парракларнинг текисликка проекцияси юзини оқимга перпен-
дикуляр юзага (парраклар айланиш юзаси) нисбатига тенг. 
Геометрик тўлдириш коэффициенти парраклар сонига тўғри 
пропорционал. 
Юқорида келтирилганидек, шамол ғилдираги айланиш 
ўқининг ҳолатига кўра, шамол элекир қурилмалари горизонтал-
ўқли ва вертикал-ўқли турларга бўлинади. 
3.1.1. Горизонтал ўқли шамол қурилмалари 
 
Амалий жиҳатдан қаралганда, бу турдаги ШЭҚ лари 
парраксимон турга киради. Бундай ШЭҚ нинг айлантирувчи 
кучлари (lift force) кўтарувчи (самолетга ўхшаш) бўлади. 
Шамол тезлиги векторига нисбатан ишчи ҳолатида шамол 
ғилдираги минорадан олдин (up wind) жойлашган бўлиши 
мумкин ѐки ундан кейин ўрнатилиши мумкин (down wind). 
Биринчи ҳолатда (шамолга) ШЭҚ уни шу ҳолатда турғун 
ушлаб турадиган махсус қурилмаси бўлиши керак. Бундай 
қурилма сифатида флюгер ишлатиш мумкин (жуда кичик 
қувватли ШЭҚ да); виндроз механизми - кичик кўп парракли 
ғилдирак - автоматик равишда асосий шамол ғилдирагини 
шамолга қаратади (250 кВт гача ШЭҚ учун); электр ѐки 
гидравлик механизм, шамол тезлиги йўналишини аниқловчи 
датчик ѐрдамида (йирик қууватли ШЭҚ учун). 
Парраклари сонига кўра шамол қурилмалари икки, уч ва кўп 
парракли бўлиши мумкин (1.9-расм). Кичик қувватли шамол 
электр қурилмаларида икки, уч парракли учрайди. Дания 
олимларининг тадқиқотлари натижасида, йирик қувватли ШЭҚ 
нинг тузилишида уч парракли бўлиши мақсадга мувофиқ 
эканлиги исботланди ва шамол ғилдираги ўқига бўлган 
моментларни минимумлаштириб, валнинг равон айланишини 
таъминланди. 
Горизонтал ўқли шамол қурилмаларида шамол тезлигининг 
ўзгариши натижасида генераторнинг ишлаб чиқараѐтган 
кучланиш ва қуввати ўзгарувчан бўлади. Генераторнинг чиқиш 
қувватини ўзгармас сақлаш учун роторининг айланиш тезлиги 

---

55 
бошқарилади. Бунинг учун парраклар ғилдирак вали (головка) 
га шундай маҳкамланадики, парракни бирор бурчакка буриш 
билан ундаги таъсир этаѐтган айлантирувчи кучнинг қиймати 
ўзгартирилади.