O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.4.
 
HIMOYALANGAN (EKRANLANGAN) QUTBLI BIR 
FAZALI DVIGATEL 
 
Kam kuvvatli (5 ’ 25 W) bir fazali dvigatellarda aylantiruvchi ishga 
tushirish momenti hosil qilish uchun ayon qutbli konstruksiya ishlatiladi (2.6-rasm, 
a
), bir fazali chulg‗am ana shu kutblarda joylashadi. Qutblar 1 ajraladigan 
konstruksiyada bo‗lib, har qaysi qutbning ajralgan qismlaridan biriga mis halqa 
2ko‗rinishda qisqa tutashtirilgan o‗ram (ekran) kiydirilgan bo‗ladi. Dvigatel rotori 
odatdagi qisqa tutashtirilgan konsgruksiyali bo‗ladi. Stator chulg‗amlari tarmoqqa 
ulanganda unda hosil bo‗lgan pulsatsiyalanuvchi magnit oqim ta‘sirida qisqa 
tutashtirilgan o‗ramda tok paydo bo‗lib, u qutbning shu qismida oqimning 
ko‗payishiga to‗sqinlik qiladi (2.6-rasm, b). Natijada har qaysi qutbning ikkala 
qismidagi oqimlar bir-biriga nisbatan faza jihatdan siljigan bo‗ladi; bu esa, o‗z 
navbatida, dvigatelda aylantiruvchi magnit maydon hosil bo‗lishiga olib keladi. 
Dvigatelning ishga tushirish va ishchi xarakteristikalarini yaxshilash uchun 
ko‗pincha, qutblar orasiga po‗lat plastinkalar ko‗rinishidagi magnit shuntlar 
joylashtiriladi. 
Ayon qutbli bir fazali dvigatellar, odatda, katta ishga tushirish momenti talab 
etilmaydigan qurilmalarda ishlatiladi. Masalan, ular kichikroq ventilyatorlar, elektr 
proigrivatellar v.b. ishlatiladi. 
2.6- rasm
. Ekranlangan qutbli bir fazali asinxron dvigatel 

---

83 
2.5.
 
INDUKSION KUCHLANISH ROSTLAGICH 
(REGULYATOR)
Induksion kuchlanish rostlagich maxsus faza rotorli asinxron mashina bo‗lib, 
kuchlanishni silliq va keng rostlash uchun mo‗ljallangan. Qo‗llashda afzallikga ega 
bo‗lgan, uch fazali induksion rostlagichni ko‗rib chiqamiz. Induksion 
rostlagichning rotori chuvalchang uzatma yordamida tormozlangan bo‗lib, bu 
moslama yordamida rotorni statorga nisbatan belgilangan xolatga burish uchun 
xam 
ishlatiladi. 
Induksion 
rostlagichning 
stator 
va 
rotor 
chulg‗ami 
avtotransformatorli bog‗langan (2.7, 
a
-rasm), ya‘ni elektr jixatdan ulangan 
bo‗daji.Bunday regulyator uchfazali buriluvchi avtotransformator ko‗rinishda 
ishlab chiqariladi va uch fazali o‗zgaruvchan kuchlanishni rostlash uchun 
ishlatiladi,shuning uchun ayrim xollarda induksion rostlagichni 
buriluvchi 
avtotransformator
xam deb ataladi.
Induksion rostlagichning sxemasi 2.7, 
a
-rasmda ko‗rsatilgan. Bunda 
birlamchi chulg‗am sifatida rotor chulg‗ami ishlatilsa, ikkilamchi chulg‗am sifatida 
esa stator chulg‗ami ishlatiladi.
Induksion rostlagich uch fazali tarmoqqa ulansa, uning rotor va stator 
chulg‗amlarining har bir fazasida EYK hosil bo‗ladi:
2
2
1
E
U
E
E
U
kir
reg




, (2.6)
 
bu erda:
1
1
E
U
U
kir


; 
U
2 

E
2
– chiqishdagi kuchlanish; 
U
kir
– kirishdagi 
kuchlanish. (2.6) tenglamadan shu narsa ko‗rinadiki, 
U
kir
va 
E
2
vektorlari 
geometrik qo‗shilar ekan, shu sababli U
reg
kuchlanishning qiymati 
U
kir
va 
E
2 
vektorlari orasidagi burchakka bog‗liq bo‗ladi. Rotorning holati o‗zgarganda bu 
burchak o‗zgarib turli qiymatli 
U
reg
kuchlanishni olish mumkin. 
Tarmoq kuchlanishi 
U
1
rotor chulg‗amiga berilganda, rotorda aylanuvchi 
magnit maydon xosil bo‗ladi xamda rotorda 
E
1
=–U
1
va statorda 
E
2
EYK ni (2.7-
rasm) xosil qiladi.

---

84 
Ushbu xosil bo‗lgan EYK larning fazoviy siljish burchagi, stator va rotor 
chulg‗amlari o‗qlarining joylashish xolatini bildiruvchi α burchak bilan 
belgilanadi. α=0 bo‗lganda, chulg‗amning o‗qlari mos keladi va aylanuvchi magnit 
maydon ikkala chulg‗amga birdek ilashib, ularda xosil bo‗lgan EYK 
E
1
va 
E
2
lar 
mos yo‗nalgan bo‗ladi (bunda 
E
2 
va 
U
1
qarama- qarshi fazada joylashgan).