O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.11-rasm.
Fazarostlagichning 
ulanish 
sxemasi.

---

88 
2.7.
 
ASINXRON CHASTOTA O‘ZGARTKICH 
Faza rotorli asinxron mashina chastota o‗zgartgich sifatida ishlashi mumkin, 
chunki rotordagi tok chastotasi 
f
2
ga teng, ya‘ni: 
f
2
= f
1
s = p(n
1

n
2
) / 60,
(2.9) 
bunda «–» belgisi rotorning magnit maydoni bilan birxil yo‗nalishda 
aylanishini, «

» belgisi esa uning magnit maydoniga teskari tomonga aylanishini 
ko‗rsatadi.
Asinxron chastota o‗zgartgich faza rotorli asinxron mashina va uning valiga 
ulangan aylanish chastotasi rostlanadigan ishga tushirish dvigatelidan iborat (2.12-
rasm). Asinxron mashinaning birorta (masalan, stator) chulg‗ami, chastotasi 
f
1 
bo‗lgan uch fazali elektr tarmog‗iga ulansa, boshqa chulg‗amidan (rotor 
chulg‗amidan) chastotasi 
f
2
=f
1
s
bo‗lgan o‗zgaruvchan tok olinadi. 
f
2
>
f
1
chastota olish uchun asinxron mashina stator magnit maydoni 
yo‗nalishiga teskari bo‗lgan tomonga aylantiriladi. Bunda chastota o‗zgartgich 
elektromagnit tormoz (s>1) rejimida ishlaydi, dvigatel esa unga mexanik quvvat 
uzatadi.
f
2 
<
f
1
chastota olish uchun esa chastota o‗zgartgich dvigatel rejimida va 
stator magnit maydoni yo‗nalishi bo‗yicha aylantirilishi lozim. Bunda chastota 
o‗zgartgich generator bo‗lib ishlayotgan birlamchi dvigatel hosil qilgan 
elektromagnit momenti ta‘sirida tormozlanadi. Generator rejimida ishlayotgan 
dvigatel elektr energiyasini asinxron mashina ulangan tarmoqqa uzatadi. 
AChO‗ning chiqishidagi quvvati (rotor zanjirining elektr quvvati), statorda 
xosil bo‗lgan magnit maydonning rotor chulg‗amiga berayotgan elektromagnit 
quvvati P
em
bilan yurgizuvchi dvigatelning mexanik quvvati yig‗indisiga teng, 
ya‘ni
P
2
=P
em
+P
yud
 
P
em
va 
P
yud
quvvatlar orsidagi nisbat sirpanishga bog‗liq. AChO‗ 
s=2
, bilan 
ishlaganda ushbu quvvatlar teng bo‗ladi va rotor quvvatning yarmini statordan,
yarminiesa yurituvchi dvigateldan oladi. Chastota 
f
2 
ni ravon, bir tekis rostlash 

---

89 
uchun birlamchi dvigatel sifatida o‗zgarmas tok dvigatelidan foydalanib, uning 
aylanish chastotasini o‗zgartirish kerak bo‗ladi. 
Ammo AChO‗ ning yuritish dvigateli sifatida, ma‘lum bir chastotani olish 
uchun asinxron yoki sinxron dvigatel ishlatiladi. 
Zavodlar, fabrikalardagi, qurilish ishlarida, konlarda, chastotasi 50 Hz 
bo‗lgan uch fazali o‗zgaruvchan tok elektr energiyasidan foydalaniladi. Boshqa 
chastotaga o‗zgartirish uchun asinxron yuritmali asinxron chastota o‗zgartkich 
ishlatilishi mumkin.