O′zbekiston respublikasi oliy va o′rta maxsus ta′lim vazirligi

4-5ball – bola hamma mantiqsiz tasvirlarni aniqlasa-yu, ammo 5-7tagacha tasvirni chegaralangan vaqt mobaynida sharxlab berishga ulgura olmasa qo’yiladi;
2-3ball – bola chegaralangan vaqt mobaynida 1-4tagacha tasvirni aniqlab bera olmadi va sharxlashga vaqti yetmasa;
0-1ball - chegaralangan vaqt mobaynida bola 7ta mantiqsiz tasvirlardan 4tasini topsa qo’yiladi.
Izoh: 4va undan yuqori ball agar bola berilgan 3daqiqa vaqt mobaynida topshiriqning birinchi qismini to’liq bajara olsa, ammo ularni tushuntirib va sharxlashga ulgura olmasa qo’yiladi.
Taraqqiyot darajasi haqida xulosa chiqarish:
10ball – juda yuqori;
8-9ball – yuqori;
4-7ball – o’rtacha;
2-3ball – past;
0-1ball – juda past.

II.3 “So’rash va suhbat” metodi
So'rash va suhbat metodi psixik hodisalarning asosan ichki, subyektiv tomonini tekshirish uchun qo'llaniladi. Bu metodda tadqiqotlar taxminan quyidagicha o'tkaziladi. Tadqiqotchi psixik hayot hodisalarining birontasini, masalan, odamda shodlik hissi subyektiv ravishda qanday kechishini, poetik ijodiyot jarayoni qanday borishini, irodaga bog'liq harakatlarda qaror qabul qilish jarayoni qanday ro'y berishini, biron masalani yechganda tafakkur jarayoni qanday borishini va shunga o'xshash hodisalarni tekshirishni oldindan vazifa qilib qo'yadi, tadqiqotchi suhbat vaqtida tekshiriluvchi kishiga beradigan savollarni oldindan belgilab oladi. Savollar shunday tartib bilan tanlab olinadiki, tekshiriluvchi kishida qaysi kechinmalar va ong jarayonlarini o 'rganish kerak bo'lsa, u o'z javoblarida xuddi o'sha kechinmalarni va o'sha ong jarayonlarini oydinlashtirib bersin.
Tekshirishning qanday borishiga va tekshiriluvchi kishining individual xususiyatlariga qarab, suhbat vaqtida savollarni o’zgartirish, to’ldirish boshqacha qilib berish mumkin. Bu vaqtda tadqiqotchi tekshiriluvchi kishini kuzatib, masalan nutqning xususiyatlarini mimikasini va shunga o’xshash xislatlarini qayd qilib turadi. Beriladigan savollarga tekshiriluvchi kishi tegishli javob qaytaradi, Tekshiriladigan hodisalarga va savollarning xarakteriga qarab tekshiriluvchi kishi ichki kechinmalarini mukammal tasvirlab yoki so’z bilan istagancha hisobot berib javob qaytarishi mumkin. Ba’zan tekshiriluvchi kishi faqat “ha” yoki “yo’q” deb javob qaytarishi lozim bo’lib qoladigan tadqiqot davomida tekshiruvchining barcha savollari va tekshiriluvchining barcha javoblari ipidan ignasigacha o’zgartirilmasdan to’la yozib olinadi. Protokolda mukammal qayd etiladi. Iloji bo’lsa tekshiriluvchi kishining javoblari magnitafon lentasiga yozib olinadi. Tekshiriladigan bir necha kishi bilan ba’zan esa o’nlarcha va yuzlarcha kishilar bilan muayyan bir mavzuda savol-javob va suhbat qilinadi. Shu tariqa rejadagi dastlabki material sistemasiga solinadi. Statistik jihatdan ishlab chiqiladi, analiz qilinadi va klassifikatsiyaga solinib xulosa chiqariladi.
So’rash va suhbat metodi o’z-o’zini kuzatish metodi bilan tashqi kuzatish metodining qo’shilishidan iborat. Bu yerda o’z-o’zini kuzatish metodi namoyon bo’ladiki tadqiqotchi tekshiriluvchi kishiga savollar berib uning o’z ichki ongini chuqurroq bilib olishga majbur etadi. Tekshiriluvchi kishi tadqiqotchining topshiriqlariga muvofiq va tadqiqotchining yordami bilan savollar ustalik bilan berilganda o’zining ichki holatlarini ochib tashlab tavsiya etadi va nutqda ifodalaydi, so’zlar bilan javob qaytaradi.
Tashqi kuzatish shunda namoyon bo’ladiki, tadqiqotchi ong jarayonlarini o’zi ustida emas, balki boshqa kishilar ustida tekshiradi. Psixik hayot hodisalaridan bittasini tekshirish uchun bir kishi bilan emas balki bir necha kishi so’rash va so’zlash metodi bilan tekshirilgani uchun obyektiv xulosa chiqariladi. Tekshiriluvchi kishilardan birontasining so’z bilan qaytargan javoblarini boshqalarning qaytargan javoblari bilan solishtirib, taqqoslab tekshirish mumkin. Suhbat metodining kamchiliklari haqida gapirilganda odatda bu metoddan foydalanishda tadqiqotchining ta’siri bo’lishi mumkin deb aytadilar. Tadqiqotchining ta’siri bo’lishi mumkinligini albatta hisobga olish va tekshirishning boshlaridayoq bunga yo’l qo’ymaslik kerak. Buning uchun savollarni shunday berish kerakki, ulardagi qanday bo’lmasin muayyan javobga ishora ham qolmasin. Bundan tashqari tekshiriluvchi kishining bir savolga qaytargan javoblarini boshqa savolga qaytarilgan javoblar bilan nazorat qilish mumkin bo’lsin. Suhbatni o’ziga xos tergovga aylantirib yubormaslik kerak, suhbatb samimiy bemalol bo’lishi tekshiriluvchi kishilarning psixik holatlariga zo’r kelmasligi kerak. Hozir suhbat metodi psixologiyada juda keng qo’llaniladi. Jumladan pedagog psixologiya, mehnat psixologiyasi, ijodyot psixologiyasi, kosmik psixologiyada suhbat metodidan foydalaniladi.
XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, eng avvalo, yoshlarning ongini, tafakkurini o‘zgartirsak, tafakkur darajasini yanada o‘stirishga erishsak, bolalarda ijtimoiy muhitdan ajralib qolish, nutqiy kamchiliklar, idrok etish, xotiraning sustligi, tafakkurning cheklanishi kabi salbiy jarayonlarni oz bo‘lsada bartaraf qilishga erishgan bo‘lamiz. Bola o‘yin jarayonida amaliy ehtiyojlarga qaram bo‘lmaydi. Bunda u o‘zining bevosita ehtiyoj va qiziqishlaridan kelib chiqadi hamda jarayonda o‘z taassurotlari, borliq haqidagi tushunchalari va unga bo‘lgan o‘z munosabatlarini aks ettiradi. O‘yinlarni turli predmetlar orqali amalga oshirish mumkin.
Tafakkur psixologiyada amaliy psixologiya bilan bog’lanishi bo’lmagan firlar ilgari suriladi. Shunda shaxs tafakkurida protsesslar xizmatlar turlari qarab o’tiladi. Tafakkur jamiyatda inson fikrlash hayoti davomida analiz sintez ongda rivojlanib keladi. Bolalarda tafakkur rivojlanishning maktab davridanoq rivojlanib fikran oshadi. Kun davomida atrofda ko’rgan narsa hodisalarga tayanib ko’rgan narsalarini ongida o’ylab hayol qilib tafakkurini boy etadi.
U shaxsning obiektiv voqelikdagi narsa va hodisalarni ularning muhim hususiyatlarini bog’lanish hamda munosabatlarini bevosita umumlashgan holda aks ettirishtan iborot bolgan aqliy jarayondir.
Tafakkurning alohida muhim o’ziga xos hususiyati bu uning nutq bilan uzliksiz aloqasi bor. Tafakkur va nutqning bunday aloqasi fikrlarda xatto nutq tovush shakliga ega bo’lmagan holad. Biz doimo so’zlar orqali fikr yuritamiz. Tafakkur moddiy olam qonuniyatlari tabiat va ijtimoiy tarixiy hayotdagi sababiy oqibat alomatlari aloqalari insonlar psixikasi qonuniyatlarini tushunish imkoniyatlarini beradi. Oddiy psixik jaroyonlar masalan sezgilar uchun asos vazifasin o’taydigan yuqoriroq jarayonlarni tafakkurning fiziologik asosini tashkil etadi. Tafakkur faoliyatida miya peshona qismlari alohida ahamiyatga ega. Bundan tashqari bosh miya po’stlog’ining tafakkurini bilish vazifasi bilan taminlovchi miya nutq markazlari ham katta ahamiyatga ega.
Odatda har qanday tafakkur jaroyoni biron narsadan hayron qolish va natijada turli savollarning tug’ilishi tufayli paydo boladi.
Juda ko’p ota-onalar va ayrim tarbiyashilar ham bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar ko’p mahmadona bo’lma sen bunday gaplarni qayerdan o’rganding deb jirkib tashlaydilar va natijada bola o’ksinib o’z bilganicha tushunishga harakar qiladi. Ammo ayrim passiv va tortinchoq bolalar hesh bir savol bermaydilar.
Bunday bolalarga turli mashg’ulotlar va sayohatlarda kattalarning o’zlari savol berishlari va shu bilan ularni faollashtirishlari lozim.
Har qanday tafakkur odatda biror narsani taqqoslash analiz va sintez qilishdan boshlanadi.
Shuning uchun biz ana shu taqqoslash analiz va sintez qilishni tafakkur jarayoni deb ataymiz.
Bog’cha yoshidagi bolalarning hayoli asosan ularning turli tuman o’yin faolliyatlarida o’sadi. Biroq shu narsa diqqatga sazovor boladi.