O`zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta'lim vazirligi

1. Qiyosiy pedagogika tarakkietining asosiy boskichlari 
Tadkikotning kieslash metodi barcha fanlarda, shu jumladan pedagoigkada xam keng 
kullanadi. Yeshlar ta`lim va tarbiyasining qiyosiy tavsifini turli mamlakatalarda - 
YA.A.Komenskiy, nemis pedagoglari I.G.Gerder, I.P.Brinkman, F.A. Xekt, A.X. Nimeyer, 
E.G.Fisher, shveysar pedagogi E.A. Evers, AKSH pedagoglari I.Nif. D. Grisom va boshkalarning 
ishlarida uchratamiz. 
Qiyoslash metodi erdamida ukitish va tarbiyalashninshg biz uchun odatga aylanib kolgan forma 
va mteodlarining asl kimmati va samaradorligini aniklanadi. Yuirok maorif ssistemalari eki 
ularning rivojlanish davrini kieslash qiyosiy pedagogik bulolmaydi, albatta. Qiyosiy
pedagogikaning ijtimoiy maksadlarini, amaliy vazifalaini , uz problemalari va tadkikot metodlarini 
belgilab olishgina uni pedagoigkaning mustakil soxasiga aylantiradi. 
Turli mamlakatlarning iktisodiy, siesiy va madaniy alokalarining rivojlanishi usib kelaetgan
avlodni ukitish va tarbiyalashning kuyilishi bilan uzaro keng tanishishga ukitishning forma va 
metodlarini , ba`zan esa butun ta`lim sistemasigni uzlashtirishga imkon berdi. dunedagi turli 
mamlakatlardagi xalq maorifi axvolini chukurrok urganish va qiyosiy metoddan foydalanishga 
ob`ektiv extiej maorif sistemasida uzgarish yasashni talab kilgan ijtimoiy-iktisodiy va siesiy 
siljishlar davrmida yakkol sezildi. 
Olimlar XIX asr moddiy va ma`naviy jaraenlari sharoitlarini bunday ta`riflaydilar : «Ilgari
eski maxalliy va milliy bikiklik urniga, uzida ishlab chikariladigan maxsulotlar xiosbiga yashash 
urniga millatlarning bir-birlari bilan xar taraflama vujudga kelmokda. Bunday aloka va

---

- 52 - 
boglanishlar moddiy xaetga xaM, ma`naviy xaetga xam bab-baravar taalluklidir. Ayrim
millatlarning ma`naviy faoliyati umum boyligiga aylanmokda». 
Olimlar bu fikri qiyosiy pedagogikaning na fakat «ma`naviy ishlab chikarish» soxasi sifatida 
vujudjga kelishini, balki uning rivojlanish davrarini aniklashga xam imkon beradi. 
Tarixiy materializm prinsiplariga asoslanib qiyosiy pedagogik tarakkietining kuyidagi davrlarini 
kayt etish mumkin : birinchi davr- Garbdagi revolyusiyalardan Rosssiyadagi Ulug Oktyabr 
revolyusiyasigachsa (XVIII- asrning oxiri- 1917 y.), ikkinchi davr- Ulug Oktyabr revolyusiyasidan
jaxon sosialistik sistemasi vujudga kelishigacha (1917-1945 yy), uchinchi davr- jaxon sosialistik 
sistemasi karor topganda xozirgacha bulgan davr. 
Revlyusiyalarning jadal rivojlanish davrida Yevropaning turli mamlakatlarida ta`lim-tarbiya 
bir kancha umumiy xususiyatlarga ega buldi.
CHet el maktabi tajribasini, milliy xususiyatlarini xisobga olib va saklab kolgan xolda, milliy 
maktablarni rivojlantirishda kullash imkoniyatlarini aniklash nuktai nazaridan tavsiflash, analiz va 
tankid kilish XIX asr buyuk pedagoglardan kupchiligning tadkikot predmeti buldi. 
Tadkikotning ayrim maksad va metodlarini belgilagan va problemaga ma`lum darajada
ijtimoiy-siesiy yunalish bergan birinchi tadkikotchi «qiyosiy pedagoigkaning otasi»nomini olgan
Mark Antuan Jyulen Parijskiy (1775-1848) buldi. «Qiyosiy pedagogikaga doir tadkikotlar
xakida ocherk va dastlabki muloxazalar» ishida (Parij , 1817) xozircha barcha mamlakatlarning 
pedagogik terminologiyasiga chuqur kirib borgan «qiyosiy pedagogika» va «qiyosiy tarbiyalash» 
terminlarini bulinchi bulib kulladi. 
Jyulen 
qiyosiy 
pedagogikada 
tarbiyalash 
va 
ukitish 
nazariyasi 
va 
amalietini 
takomillashtirishning, xalqlarning umumiy madaniy rivojlanishiga va jipslashishiga imkon 
beradigan Yevropadagi barcha mamlakatlar uchun umumiy bulgan pedagogik nazariyani ishlab 
chikishning eng muxim yullaridan birini kurdi. U turli mamlakatlar va xalqlar vakillaridan tarbiya 
masalalari buyicha xalqaro komissiya anketalar va xisobotlar erdamida turli evropa mamlakatlarida, 
ukuv-tarbiya muassasalarining materiallarini, tarbiyalash-ukitish metodlarini tuplashi, 
klassifikasiyalashi va kieslashi kerak, pedagog mutaxassislarni atyerlaydigan maxsus ukuv yurti 
ochishi, bir necha tilda chikadigan pedagogik jurnal nashr etishni, Yevropadagi eng muxim ilmiy va 
madaniy markazlar vakillari urtasida maorif masalalari yuzasida ezama ravshida fikr-muloxazalar 
almashishni muntazam amalga oshirib borishi lozim edi. 
Jaxonning turoli mamlakatlarida maorif sistemasining takmoillashtirish muammolariga kizikish 
va maktabni qiyosiy o`rganish zaruriyati ortadi. 
Ayrim olimlar maoriыf ishining kuyilishi bilan tanishish uchun boshka mamlakatlarga bordilar.
Bu saexatlarning natijalari nashr etilib, mualliflar uz millisy maktabini takomillashtirish yullarini 
kursatdilar. Sarbonnadagi falsafa proыessori Viktor Kuzen, nemis pedagoglari S.A. Kruze, Fridrix 
Tirshning, injener F.Xarkortning, amerika pedagoglari G.Mann, G.Bernard, K.Stou, CH.Turber, 
A.Fleksnerning, ingliz pedagog M. Sedler va boshkalarning ishlari shular jumlasidandir. 
Qiyosiy – pedagogik takdikotlar Rossiyada xam ancha rivojlandi. Ayniksa ulug rus
pedagoglari K.D.Ushinskisy va L.N.Tolstoyning ishlari eng katta e`tiborga loyik. CHet el maktabi
axvolini taxlil kilish Ushinskiyni rus ta`lim sistemasini takomillashtirish tugrichida uylashga 
ragbatlantirdi. 
«Barcha xalqlar uchun xalq tarbiyasi buyicha umumiy sistema,- deb ezgan edi. Ushinskiy, - 
na fakat amalda, balki nazariyada xam yuk va Germaniya pedagogikasi- nemis tarbiyasida boshka 
narsa emas». 
Begona xalq maorifi sistemasini uzlashtirib olishga L.N.Tolstoy xam keskin karshi chikkan 
edi : «Maktab xalq yashaetgan asosiy konuniyatlarni anglagandagina yaxshi xisoblanadi». 
L.N.Tolstoy Rossiya rus xalqi xaetining tarixiy va milliy xususiyatlariga mos tushadigan uz xalq 
maorifi sistemasi bulishi kerakligini kat`iy ta`kidlab, chet el pedagogikasvidan bolalarni ukitishning 
fakat ayrim metod va priemlarinigina olish mumkin deb xisobladi. 

---

- 53 - 
Xorijiy mamlakatlar maktabi va pedagogikasi kupgina rus muallimlari va olimlarining 
e`tiborini jalb kildi.. Rossiyada XIX asr oxiri – XX asr boshlaridka nashr etilgan «Nachalnaya 
shkola», «Uchitel», «Jurnal dlya vospitaniya», «Pedagogicheskiy sbornik», «Jurnal Ministerstva
narodnogo obrazovaniya» vap boshka pedagogik jurnallar rus pedagoglarining chet eldagi pedagogika 
nazariyalar va maktabning amaliy ishi tavsif va taxlilkilingan makolalarini, tarjimalarini bosar edi.
Rus avtorlarining (N.Dadenkov, P.Kapnist, P.G. Mijuev, L.Muzichenko, M.A. Pospelov, Ye. YAnjul 
va boshkalar) ayrim kitoblari chet el maktabi problemasi va pedagogik nazariyaga bagishlangan. 
XIX asrning ikkinchi yarmida Yevropada milliy, sungra xalqaro tadkikot markazalari, 
«muzeylar» eki institutlar vujudga kelib , ular uz mamlakatlari va chet eldagi ta`lim va tarbiyaga oid 
axborot materiallari va statistik ma`lumotlarni tuplab, ishlab chikadilar va tarkatadilar. Bular
Londondagi Xalqaro vistavka (1851 y), Vashingtondagi «Maorif xizmati» (1860 y), Parijdagi
Pedagogika muzeyi va boshlangich ta`lim buyicha markaziy kutubxona (1879 y) va boshkaщardir. 
XIX asrning 70- yillarida Turkiya va Avstro – Vengriya imperiyasi sistemasiga kirgan 
slavyan xalqlari vakillari bulgan pedagoglarnineg qiyosiy-pedagogik tadkikotlari uziga xos
x`arakterga ega edi. Bu pedagoglar maktab orkali slavyan xalqlarini birlashtirish va milliy ozod 
kilishga erdam bermokchi buladilar. 1871 yili Zagrebda utkazilgan xorvat, serblar, slovak, chex,
morav va polyak ukituvchilari s`ezdida «Slavyan pedagogi» nomli pedagogika tarixida birinchi 
xalqarpo pedagogik jurnalga asos solindi (1872-1874). Uning vazifasi slavyan xalqlarining mdaaniy 
alokasini mustaxkamlash, ularni chet el boskinchilariga karshi kurash uchun birlashtirish edi. 
Jurnalda slavyan mamlakatlaridagi maorifning axvoli xakida usha xalqlar tilida makolalar 
bosildi. 
Bu boskich 1917 yildan 1945 yilgacha bulgan davrni kamrab oladi. Rossiyadagi Ulug 
Oktyabr inkilobi, partiyalarning vujudga kelishi va sinfiy kurashning keskinlashishi insoniyat
jamiyatining barcha tomonlariga, shu jumladan tarbiya sistemasiga xam xal kiluvchi ta`sir kursatdi. 
Bu davrdagi qiyosiy pedagogika na fakat turli ijtimoiy tuzumdagi mamlakatlar urtasidagi, 
balki boshka mamlakatlar urtasidagi sosial-iktisodiy va siesiy ziddiyalarni xam aks ettiradi. 
Ma`lumot bilan ekonomika uzaro ta`siri etishini xisobga olib, boshka mamlakatlarning pedagoglari 
uzga mamlakatlarda maktabning rivojlanishini tobora sinchiklab kuzata boshladilar. Ulardan kuplari 
qiyosiy pedagoigkani uzlarining ilmiy faoliyatlari uchun soxa kilib oldilar. Isaak L, Kendl, Pol 
Monro, Vilyam Rassel, Jorj S, Kaunts va boshkalar (AKSH) ; Frans Xilker, Fridrix SHneyder 
(Germaniya), Pedro Rossello (SHveysariya) va boshka olimlar shular jumlasidandir. 
Umumiy ta`limning rivojlanishi, majburiy ta`lim muddatlarining uzayishi va darajasining 
oshishi, turli yunalish, tip va darajadagi maktablarning riovjlanishi, ta`lim-tarbiya metodlarini 
takomillashtirish zaruriyati Yevropa va Amerikadagi kupgina mamlakatlar uchun bir kator umumis 
problemlaarni ilgari surdi. Pedagogik omillarni xaklkor mikesda tushunishning zarurligi turli xil 
regoinal va xalqaro ilmiy tadkikot tashkilotlari tashkil topishiga olib keldi. Kolumbiya 
universitetining pedagogik kolleji koshidagi xalqaro institut (AKSH, 1923 y) ; 1925 yildan boshlab 
Berlindagi ta`lim-tarbiya Markaziy institutining chet el pedagogikasi va maktabi bulimi uzining
ilmiy-takdikot va amaliy faoliyatini aktivlashtirdi Millatlar Ligasi tashabbusi bilan xalqaro ta`lim 
byurosi – XTB (Jeneva, 1925 y) tashkil etildi. Byuroning majburiyati va vakoltiga kuyidagilar kirdi 
: maxsus ishlab chikilgan anketa va savollar erdamida XTB a`zosi bulgan mamlakatlarda ta`limning 
axvoli xakidagi mtaerilalarni tuplash : pedagogik muassasalar va jamiyatlar urtasida aloka 
urnatishga kumaklashish ; ishlarni chop etish ; kengash va seminarlar utkazish ; ayrim masalalar 
yuzasidan tavsiyalab ishlab chikish va boshkalar . 
Quyidagi vaktli nashrlar chikarildi : Kolumbiya universitetining AKSH «Maorif yilnoma» 
si , 1934 yilgacha nemis, ingliz va fransuz tillarida chop etilgan «Xalqaro pedagogik jurnal» 
(Germaniya) va boshkalar. 
Yevropa va Amerikada ilmiy konferensiya va seminarlar. Turli mamlakatlardagi ta`lim 
sistemasi bilin chukurrok tanishish maksadida chet ellarga borish, xalqaro uchrashuvchilar va chet 
el maktabini urganishning boshka turlari keng kullandi. 

---

- 54 - 
Qiyosiy – pedagogik tadkikotning uziga xos metodlari belgilanadi, ularning amaliy vaziflaari 
kengayadi. Qiyosiy pedagogika soxasidagi ishlar ancha chukurlashadi maksadga yunaladi, maorif 
ishi mazmkur mamlakatlar xaetining madaniy-tarixiy va sosial-iktisodiy sharoitini xisobga olgnan
xolda taxlil kilinadi. Bu qiyosiy pedagogika pedagogikasining mustakil soxasi bulib ajralib chikdi 
deb xisoblashga zamin yaratadi. 
20-30-yillarda qiyosiy pedagogika nazariyasi masalalariga bagishlangan bir kator ishlar xam 
e`lon kilindi. Masalan, professor I.Kendl «Qiyosiy pedagogika soxasdiagi tadkikotlar» («Boston», 
1933) ishida qiyosiy pedagogikaning axamiyati, predmeti va metodlarini karab chikadi va 
Angliya, Fransiya, Germaniya , Italiya , AKSH dagi ta`lim sistemasini kieslab tavsiflaydi. 
Olimlar uchib kelaetgan esh avlodga ta`lim-tarbiya berish axkidagi ta`limotni erkin kursatib 
berdi, pedagogikaning xalqka karshi xarakterini ilmiy asoslab keskin tankid kildi. Pedagogik lugat 
nashr etish tugrisidagi N.K.Krupskaya chet el maktabi va pedagogikasi tajribasini urganishga va 
taxlil kilishga xar tomonlama erdashish ifodalab berdi. 
«Pedagogik lug`at» ning maksadi-, deb ezgan edi u 1916 yili, -t urli mamlakatlardagi xalq 
maorifi axvoli kurinishini berishdir, unda shu mamlakatga eng xos, mamlakatning iktisodiy va 
ijtimoiy tarakiet darajasi bilan, uning tarixiy utmishi bilan uzviy boglik narsalar berilmogi lozim. 
Biror malakatning xalq maorifi axvoli axkdiagi xabar shu mkamlakatda xalq maorifining 
tarakkiet tarixi bilan boglanmogi lozim. Bu tarix. Uz navbatida, pedagogika soxasidagi goyalarni 
va u eki bu mutafakkir eki arbobning rolini tushunish uchun zamin bulmogi zarur. 
N.K.Krupskaya pedagog - jamiyatning tashkilotchisi va raisi edi. «CHet el pedagogikasi 
seksiyasi» ish planining mazmuni tadkikotlar, xususan shimiolay Amerika, Garb, SHarkdagi
zamonaviy pedagogik nazariyalarni va boshka mamlakatlardagi metodik tajribalar, ushningdek bir 
kator boshka ishlar qiyosiy xarakterda bulganini yakkol kursatadi. 1930-1931 yil planida bolalar
xarakati, chet el partiyalarining pedagogik siesati, xozirgi zamon sosial - demokratiyasi 
(Germaniya, Angliya, Avstriya), Germaniya va Fransiyada maktabni reforma kilish uchun kurash.yu 
sanoatni rasionalizaysiyalash munosabati bilan eshlar tarbiyasi (Germaniya va Amerika) va boshka
masalalarni urganish kuzda tutilgan . shu singari masalalar N.K.Krupskaya muxarrarlik kilgan «Na 
putyax k novoy shkole» jurnalida xam eritib turildi. 
Qiesiy pedagogika tarakkietining uchinchi davri (XX asrning 40-yillari oxiridan xozirgi 
davrgacha) xususiyatlari, bir tomondan, xalqaro siesiy vaziyatda yuz bergan muxim uzgarishlar 
bilan, ikkinchi tomondan, fan va texinkaning gurkirab rivojlanishi bilan belgilanadi. Yevropa va 
Osiedagi bir kator mamlakatlarda xalq demokratik revolyusiyalari galaba kozonishi, jaxon
sosialistik sistemasining yuzaga kelishi va mustaxkamlanishi, jaxon mustalmlaka sistemasining 
emirilishi dunedagi kuchlar nisbatini tubdan uzgartirib yubordi va xukmronlikni keskin cheklab 
kuydi. 
Sosialistik mamlakatlarda maorifning rivojlanishida gavdalaentgan pedaggoigk goyalar 
boshka mamlakatlarda tarakkiyparvar kuchlarning maktab sistemasini demokratlashtirish uchun olib 
boraetgan kurashiga, shuningdek rivojlanaetgan eshtmamlakatlaprda xalq maorifining rivojlanish 
yullarini belgilashga kuchli ta`sir kursatmokda. 
Fan-txenika tarakkieti yanada yukori malakaga ega bulgan mutaxassis kadrlarna va umumiy 
ma`lumot darajasini muttassil oshirishni talab kiladi.
Jaxon mamlakatlar urtasidagi madaniy alokalrning rivojlanaetgaeligi omilini xam kayd etib 
utish lozim. Xalqaro keskinlik yumshaetgan bir sharoitda qiyosiy pedlagogikasi mafkurachilari
«goyalar va odamlarni almashish» erkinligi xakidagi uz karashlarini aktiv targib kilmokdalar, 
ta`lim soxasida kengayib boraetgan alokalarda idelogik tajovuz maksadlarida foydalanishga 
urinmokdalar. Xamkorlikni kengaytirishni «idelogik en berish», boshka mamlakatlarda
mafkurasini bemalol targib etishga yul ochish talabi bilan boglamokdalar. 
1945 yili Parijda ta`lim, fan va madaniyat busicha birlashgan Millat Tashkiloti 
(YuNYeSKO) tuzilib, uning vazifalari kuyidagilardan iborat buldi : barcha darajadagi ta`limni 
rivojlantirishga, ayniksa maktab va maktabdagn tashkari ta`limning xamma texnik jixatlarini 

---

- 55 - 
yaxshilash va rivojlantirishga erdam berish, ta`lim, fan va madaniyatni ripvojlantinrish programmasi 
erdamida a`zo mamlakatdlarga, dastavval rivojlanaetgan mamlakatlarga ularning iktisodiy va 
ijtimoiy tarakkietini tezlashtirishga erdam berish, tabiiy va ijtimoiy fanlar soxasidagi xalqaro
xamkorilkni stimullash va kuvvatlash, madaniy okartuv maksadiga ega bulgan xalqaro 
almashuvlarni ragbatlantirish, barcha a`zo mamlakatlarga maorif, fan va madaniyat soxasdiagi
xujjatlarni beruvchi axborot markazi bulib xizmat kilish. 
YuNYeSKO qiyosiy pedagogika soxasidagi takdikotlar uchun kerakli materiallarni tuplaydi, 
jaxon mamlakatlarida maroifning axvoli xakida yilnoma va spravochniklar nashr kiladi, tarbiya, 
ta`lim, shuningdek qiyosiy pedagogik problemalari buyicha xalqaro konferensiyalar uyushtiradi. 
Qiyosiy pedagogika jamiyatlari Butun dune YuNYeSKO koshidagi maorif buyicha Xalqaro 
byuro bilan birgalikda kvartal byulletenini nashr etadi (Jeneva). 
Xalqaro tavsifiy va statistik materialni takomillashtirish va lozim djarajada bir xillashtirish
yuzasidagn klonkret faoliyat va shuningdek. YuNYeSKO uchun qiyosiy pedagogikaning nazariy 
problemalarni ishlab chikish bilan maorif buyicha Xalqaro byuro va YuNYeSKO - Gamburgdagi 
Pedagogika instituti (1951 yil tashkil etilgan) shugullanadi. Institut ustavida uning faoliyati
kuyidagicha belgilanadi : YuNYeSKO ning Bosh konferensiyasi belgilangan asosiy yunalishlarga
muvfoik keng xalqaro kamrovli ukuv programmasini tayerlash va nashr etish, turli mamlakatlar 
urtasida pedagogik tajriba almashish va uzaro tushinishini yaxshilash maksadida programmani ilgari 
siljitish, rivojlanaetgan mamlakatlarga erdam programmaasidagn kelib chikadigan asosiy 
pedagogik problemalarni urganishda YuNYeSKO Sekretariatiga erdam berish, institutning xalqaro 
mikesidagi faoliyatida katnashishga imkon berish maksadida uz mamlakati pedagoglari bilan 
alokani ta`minlash. 
Bir kator boshka xalqaro va milliy tashkilotlar masalan, AKSH qiyosiy pedagogka jamiyati 
(1956 y) kabilar yuzaga keldi, ularning maksadji kuyidagilardan iborat edi : kollejlar va 
universitetlarda qiyosiy pedagogikani urganishga, qiyosiy pedagogika yuzasidag ilmiy 
takdikotlarning kengayishiga va qiyosiy pedagogikaga oid eng axborotlarni tarkatishga imkon 
berish, pedagogik xodisalaorni boshka ijtimoiy xodisalaor bilan boglab urganish va baxolash
maksadida boshka soxalar olimlari bilan xamklorlik kilish. Turli mamlakatlar qiyosiy pedagogikasi 
vakillari xamkorligini kengaytirish, birgalikda tadkikotlar olbib borish, xujjatlar va boshka 
materiallar almashish, YuNYeSKO , MBP va shu singari xalqaro tashkilotlar bilani xamkorlik 
kilish. Jamiyatning bulimlari bor, u yillik konferensiya va kengashlar utkazadi, monografiyalar 
tuplamlar va «Qiyosiy pedagogik obzori» jurnalini nashr etadi. 
Londonda Yenvropa qiyosiy pedagogik jamiyati tashkil kilingan (1961 y). Uning vaziflaari 
kuyidagicha belgilangan : pedagogikada qiyosiy metodni rivojlantirish, qiyosiy pedagogik tadkiotlar 
olib borishga ragbatlantirish, pedagogika ukuv yurtlarida qiyosiy pedagogik kursi ukitishni 
kengaytirish va yaxshilash, qiyosiy pedagogik soxasiga doir ishlarni nashr etishga erdamlashish, 
mutaxassislar uchrashuvi va konferensiyalarni uyushtirish , boshka mamlakatlardagi qiyosiy 
pedagogika markazalari va jamiyatlari bilan xamkorlik kilish va xokazo. 
Qiyosiy pedagogika problemalarini ishlab chikish bilan kuyidagilar shugullanadi : Parij 
chekkasidagi Sevr pedagogik tadkikotlar Xalqaro markazi koshidagi fransuz tili zonasi qiyosiy 
pedagogikasi assosiasiyasi, Yevropa qiyosiy pedagogika jamiyatining GFR, Angliya va 
Yevropadagi boshka mamlakatlardagi seksiyalari, Ispaniya, Belgiya , Kanada, Avstraliya, 
YAponiya va boshka mamlakatlardagi qiyosiy pedagogika jamiyatlari , Visbadendagi (GFR) 
pedagogik markaz . U 1957 yili xujjatlar va axborotlar xizmati nomini oldi , Frankfurtdagi
xalqaro pedagogik tadkikotlar instituti, Zalsburg shaxridagi Qiyosiy pedagogik instituti, Kyusyu
(YAponiya) unirvesiteti koshidagi qiyosiy pedagogik instituti. Tokiodagi pedagogik tadkikotlar 
Davlat institutining qiyosiy pedagogika bulimi, Xirosima unirvesiteti koshidagi pedagogik 
tadkikotlar, xalqaro instituti, CHikago universiteti koshidagi qiyosiy pedagogika instituti, 
Kolumbiya, Kent, Garvard, Indian va boshka (AKSH), Gamburg. Marburg, Geydelberg, Boxum va 
boshka (GFR) universitetlarining qiyosiy pedagogika kafedralari, bulimlari va laboratoriyalari.

---

- 56 - 
Keyingi yillarda ta`lim sistemadlari va ta`lim tarbiyaning ayrim problemlaarini qiyosiy 
pedagogik tadkik etishga xiyla kup e`tibor berilmokda. 
Qiyosiy pedagogika- pedagogika fanining maxsus soxasi sifatida Yevropadagi sosialistik 
mamlakatlarda tobora kengrok rivojlanmokda. 
GDR da 1957 yili Nemis Markaziy Pedagoigka instituti koshida qiyosiy pedagogika bulimi 
tashkil kilindi. Keyinchalik u GDR Pedagogika fanlari akademiyasining chet elda maktab va 
pedagogika institutiga aylantirildi. 
Bolgariyada Maorif ministrligi koshida mamlakatdagi turli pedagoigka oliy ukuv 
yurtlarining bir gruppa ukituvchilari qiyosiy pedagogika problemalari ustida ish olib bormokdalar, 
xujjatlar markazi tuzilgan, Sofiya universitetida pedagogika tarixi va qiyosiy pedagogika sektori 
ishlab turibdi. 
CHSSR Fanlar akademiyasi koshida Pedagogika jamiyati tuzilgan bulib, uning tarkibida 
umumiy va qiyosiy pedagogika sektori ish olib boradi. Bratislavada qiyosiy pedagogika bulimi bor. 
Bolgariya, GDR, Vengriya, Polsha, Ruminiya, CHSSR, Yugoslaviy ilmiy tadkikot 
muassasalari, universitetlari qiyosiy-pedagogik tadkikotlab olib boradi. 
Bir kator ishlar e`lon kilingan. Ularda qiyosiy pedagogika nazariyasi masalalari karab 
chikiladi va chet ellardagi ta`lim sistemalari va ta`lim-tarbiyaning ayrim problemalari qiyosiy analiz 
kilinadi : N.CHakirov, Qiyosiy pedagogika masalalari (Sofiya, 1969) ; T.YA. Vilex. Qiyosiy 
pedagogikaga kirish (Varshava,Yu 1970) ; Stanchu Stopan, Qiyosiy pedagogika (Buxarest, 1960) ;
kollektiv yaratgan «Pedagogika ocherklari» nomli uch jildlik katta ishda (B. Suxodolskiy taxriri
ostida . Varshava , 1965). «Qiyosiy pedagogika problemalari va vazifalari tugrisida» bulimi berilgan. 
GDR Pedagogika fanlari akademiyasi «Qiyosiy pedagogika» jurnalini nashr etadi. Jurnal 
saxifalarida sosialistik va rivojlanaetgan mamlakatlarda maorifning axvoli va rivojlanish 
tendensiyalari xakida materiallar e`lon kilinadi, maktab siesetining asosiy yunalishlari ilmiy 
asosda tankid kilinadi, ukitish va tarbiyalashning reaksion nazariya va amalieti fosh etiladi, qiyosiy 
pedagogka traixi va nazariyasi masalalari muxokama kilinadi. 
CHet el pedagogikasi soxasdigai tadkikotlar Rossiya Pedagogika fanlari akademiyasi 
sistemasida umumiy pedagogika institutining xozirgi zamon chet el pedagogikasi va maktabi 
bulimida olib boriladi. Bulim ilmiy xodimlari sosialistik va rivojlanaetgan mamlakatlarda maktab va 
pedagogikaning axvolini urganadi.