O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

TO 'Q IM A LAR
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1. 
E p i t e l i у t o ' q i m a s i , asosan, hujayralardan tuzilgan bo'lib, 
teri ustida va ovqat hazm qilish a’zolari shilliq qavatining ustki qismida 
joylash g an, em brionning tashqi (teri usti) qavati (ektoderm a) dan 
rivojlangan. Ovqat hazm qilish, nafas va siydik-tanosil a’zolaridagi shilliq 
qavatlar ustini qoplagan epiteliy esa embrionning ichki qavati (endoderma) 
dan taraqqiy etadi. Embrionning o 'rta qavati (mezoderma) dan seroz 
pardalar epiteliysi (mezoteliy) rivojlanadi, mezoteliy epiteliysidan plevra, 
yurak xaltasi, qorin parda vujudga keladi. Mezenximadan esa qon va 
limfa tomirlarining ichini qoplab turuvchi qavat, miya pardalari va sinovial 
bo'shliq devorini ichidan qoplovchi qavat (endoteliy) taraqqiy etadi.
Epiteliy yassi, silindrik hamda kubik shaklli bo'lib, bir va bir necha 
qavat bo'lib joylashadi (2-rasm). Nafas va tanosil a ’zolaridagi epiteliyning 
vorsinka (kiprik)lari bo'ladi va ular tebranuvchi epiteliy deb ataladi.
Epiteliylar sharoitga 
m oslashib o 'z g a ra d i. 
Masalan, epidermisdan 
soch, tirnoq vujudga 
keladi, ohak moddasi 
to'planib, tishning emal 
qismiga, yog' moddasi 
t o ' p l a n i b
y o g '
b e z la rig a a y l a ni s h i
mu mk i n .
B e z la r
turlicha tuzilishga ega 
bo'lishiga qaramasdan, 
organizm da sek reto r 
v a z ifa s in i b a ja r a d i. 
Ular sekret ishlab chi­
qaradigan h u jay ra la r 
y ig 'in d isid a n tashkil 
topgan. Bezlar ishlab 
chiqaradigan gorm on 
(shira)lar organizmning hayotiy jarayonida muhim rol o'ynaydi. Shuning 
uchun bezlar bajaradigan vazifalariga qarab joylashgan. C hunonchi, 
bezlarning bir qismi (quloq oldi, jag ' osti va til osti bezlari) og'iz bo 'sh lig 'i 
atrofida mustaqil joylashgan bo'lsa, boshqalari (hazm a ’zolari devoridagi 
bezlar) a ’zolar tarkibida joylashgan. Bezlarning asosiy qismi epiteliydan 
rivojlangan bo'lsa, qolgan qismi (epifiz hamda gipofizning orqa bo'lagi 
va buyrak usti m ag'iz qismi) esa nerv to'qim asidan vujudga keladi.
Organizmdagi barcha bezlar shira ishlab chiqarishiga qarab uch guruh 
(ekzokrin, endokrin va aralash bezlar) ga bo'linadi. Ekzokrin bezlar (tashqi 
sekretsiya bezlari) ishlab chiqargan shira (sekret) larini chiqarish yo'llari 
orqali turli bo'shliqlarga yoki tashqariga chiqaradi. Jum ladan, o g 'iz
-
и г ~ '
H1