O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

Y O N L A M A (K O L L A T E R A L ) Q O N A Y L A N IS H I
Organizmning ayrim qismlari va alohida a’zolarda asosiy (magistral) 
qon tomirlaridan tashqari, yordamchi bir qancha mayda arteriya qon 
tomirlari ham bo'ladi. Ayrim hollarda ana shu asosiy qon tomirlardan 
biri jarohatlanishi, operatsiya vaqtida kesilishi, boylanishi yoki qondan 
paydo bo'lgan to'g'anoq — tromb bilan tomir teshigi bekilib, qon o 'ta 
olm asligi m umkin, lekin bu vaqtda a ’zolarga, organizm ning ayrim 
qismlariga qon mayda yonlama qon tomirlar orqali boradi. Natijada mayda 
qon tomirlar sharoitga moslasha borib, ulaming diametrlari asta-sekin 
kattalashadi, yo'nalishlari esa ilon iziga o'xshab o'zgara boradi. Pirovar- 
dida yonlama qon aylanish sistemasi hosil bo'ladi.
Asosiy qon tomirlardan yuqorida ko'rsatilganidek, qon oqmay qolsa, u 
holda a’zo yoki organizmning qon tomirsiz qolgan bo'lagiga dastlab qon 
yonlama mayda qon tomirlar orqali tarqaladi. Keyinchalik organizmning 
yashash sharoitiga moslanish layoqati yaxshi rivojlanganligi sababli asta- 
sekin qon tomirlarning yangi anastomozlari hosil bo'ladi, oxiri qon aylanish 
sistemasi avvalgi normal holiga qaytadi. Bu holat qon tomirlar xirurgiyasida 
muhim rol o'ynaydi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Tomirlar sistemasida aytilganidek, arteriyalar yurakdan aorta va o'pka 
arteriyasi bo'ylab yo'nalib, mayda tolalarga, so'ngra kapillarlarga o'tadi. 
Venalar kapillarlardan yig'ilib, yiriklashadi va oxiri yurakka quyiladi.
Vena qon tomirlarining devori arteriya qon tomirlariga o'xshab uch 
qavatdan tuzilsa-da, yupqa bo'ladi. Vena qon tomirlari yuza (teri ostida) 
va chuqur (arteriyalar bilan birga) yo'naladi. Venalarning tuzilishidagi 
yana bir farq — ularning k o'p qismida qopqa (klapan)lar bo'lib, ular 
yurak tomon yo'nalayotgan qonning teskari oqishiga (ayniqsa, qo'l-oyoqlar- 
da) yo'l qo'ym aydi. Vena klapanlari ochiq tomoni yurak tomonga qaragan 
cho'ntakka o'xshab tuzilgan.
Venada qonning yurishida muskullarning qisqarishi, aponevrozlar, 
ko'krak qafasidagi manfiy bosim va nihoyat, yurakning qisqarib-kengayishi 
katta ahamiyatga ega.
Odatda, venalar yo'ldosh arteriya nomi bilan ataladi. Masalan, son 
arteriyasi bilan yo'nalgan vena son venasi deb ataladi.