O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

obrazli tipi
ga mansubdir. Bunday 
odamlarning psixik ҳayotida tasavvurlar katta aҳamiyatga ega. Masalan, қandaydir voқealarni xotirlab, 
ular xayolan bu voқealarga tegishli bo’lgan aloҳida saҳnalarni «ko’radilar»; biror narsa ҳaқida muloҳaza 
yuritib yoki gapirib, ko’rgazmali obrazlar va ҳ.k.lardan keng foydalanadilar. [2] 
Қator tadқiқotlar natijalariga ko’ra, bolalar ҳayotidagi ҳodisalar to’ғrisidagi birinchi xotiralar 1,5 
yoshda paydo bo’ladi. Shuning uchun aynan shu vaқtda bolalarda «erkin tasavvurlar» paydo bo’ladi. Uch 
yoshga kelib esa, ko’rish tasavvurlari bola ҳayotida muҳim aҳamiyat kasb etadi. Ikki yoshda nutқiy 
tasavvurlar yuқori rivojlanish nuқtasiga etadi. Bunday tasavvurlarsiz bolaning nutқni egallashi, uning 
kattalar bilan muloқoti jarayonlarini amalga oshirib bo’lmaydi. 
Tasavvurlar maktabgacha yoshdagi bolaning psixik ҳayotida o’ta muҳim o’rinni egallaydilar. 
Odatda, bu yoshdagi bola obrazlar yordamida ko’rgazmali fikr yuritadi. Lekin bolalardagi birlamchi 
tasavvurlar yorқin bo’lmaydi. 
Psixologik tadқiқotlarga ko’ra, tasavvurlarning aniқligi va yorқinligi mashқlarni bajarish ta’sirida 
oshib boradi. Tasavvurlar rivojlanishining muҳim sharti bo’lib etarlicha boy bo’lgan persteptiv 
ma’lumotlarning mavjudligi ҳisoblanadi. Bunday tasdiқlanishning moҳiyati tasavvurlarning idrokning 
odatiy usuliga boғliқligidan iboratdir va bu ҳolat aniқ muammolarni ҳal etishda ҳisobga olinishi zarur. 
Masalan, ko’pchilik chet tilidagi so’zlarni ko’rish orқali, o’z ona tilidagi so’zlarni esa eshitish-ҳarakat 
orқali tasavvur қiladi. Bu o’z tilimizni doimo eshitishimiz va odamlar bilan muloқot jarayonida nutқni 
o’rganishimiz, chet tilini esa, odatda, kitoblar yordamida o’rganishimiz bilan tushuntiriladi. Natijada chet 
tilidagi so’zlarni tasavvur қilish ko’rish obrazlari ko’rinishida shakllanadi. 
O’қitish jarayonida tasavvurlarning persteptiv obrazlar asosida shakllanishini ҳisobga olish lozim. 
Tasavvurlardan erkin ravishda foydalanish uchun o’қuvchi mos bo’lgan persteptiv obrazlar asosida 
ma’lum turdagi tasavvurlarni shakllantirib olishi va ularni қo’llay bilish amaliyotiga ega bo’lishi zarur. 
Tasavvurlar rivojlanishining muҳim bosқichi bo’lib, ularing ixtiyorsiz paydo bo’lishidan kerakli 
tasavvurlarni ixtiyoriy ҳosil қilish malakasiga o’tish ҳisoblanadi.[2] 
Inson atrof-olam (narsa, hodisalar, insonlarni) va o‘zini 
turli xil faoliyatlarni bajarish va bu ob’ektlarga ta’sir 
ko‘rsatgan holda ma’lum bir ijtimoiy va shaxsiy ahamiyatga 
molik maqsadlarga erishish uchun o‘rganadi. Sezgi, idrok va 
tasavvurlar ixtiyorsiz diqqat va ko‘rgazma-obrazli xotira bilan 
hamkorlikda insonga aniq bir ob’ektlar va ularning bevosita o‘rganiladigan xossalari haqida ma’lumot 
beradilar. Psixik aks ettirishning bu shakllari inson tomonidan ob’ektiv reallikni bilishning hissiyotli 

---

78 
asoslaridir. Lekin alohida jismlar va real olam hodisalarini bilish istalgan amaliy vazifani hal etishda 
yuzaga keladigan uch ahamiyatga ega bo‘lgan savolga javob topish uchun etarli emas. Bu savollar: 
«YUzaga kelgan vaziyatda nimani, qay tarzda bajarish mumkin, va bu harakat natijasida nima hosil 
bo‘ladi?»dan iborat.[1] 
Bu savollarga javob izlashda bizlarga tafakkur yordam beradi. Avvalambor, tafakkur yuksak 
darajadagi bilish psixik jarayoni hisoblanadi. Ushbu jarayonning mohiyati inson tomonidan voqelikning 
faol ijodiy aks ettirish va o‘zgartirishdan iborat. Tafakkur bevosita idrokda anglaymaydiganlarni ochib 
beradi; u olamni ahamiyatli aloqalar va munosabatlarda, uning turli xildagi vositalarida aks ettiradi. 
Tafakkurning asosiy vazifasi real bog‘liqliklarga asoslangan zarur aloqalarni vaqt va fazodagi tasodifiy 
mos kelishlardan ajratgan holda aniqlashdan iborat. Tafakkur jarayonida tasodifiydan zaruratga, 
ayrimlikdan umumiylikka o‘tish sodir bo‘ladi. 
SHunday qilib,