O`zbekiston respublikasi oliy va or`ta maxsus ta`lim vazirligi

Ixtiyoriy esda saqlash
maqsadsiz esda saqlashdan insonning o‘z oldiga ma’lum maqsad qo‘yib, 
yod olishning maxsus usullarini qo‘llashi bilan farqlanadi. Ixtiyoriy esda saqlash yod olish vazifasiga 
bo‘ysungan o‘ziga xos murakkab aqliy faoliyatdir. Matarialni esda olib qolish usulariga 
yod olish 
kiradi, 
uning mohiyati o‘quv materialini to‘liq va xatosiz yod olmagunicha ko‘p marta takrorlashdan iborat. 
Masalan, she’r, qoida, ta’rif, qonunlar, formulalar, tarixiy sanalar va boshqalarni yod olish.[1] 

---

72 
Ixtiyoriy esda oib qolishning asosiy xususiyati – bu esda olib qolish ko‘rinishidagi yuklatilgan 
vazifada iroda kuchlarini namoyon qilish. Hayotdagi ko‘pchilik idrok qilinuvchilar esda olib qolish 
vazifasi yuklatilmagan bo‘lsa, esimizda saqlanib qolmaydi. 
Yod olishda umumiy vazifa bilan birgalikda, xususiy, maxsus vazifalarning yuklatilishi ham katta 
ahamiyatga ekanligini ta’kidlab o‘tish joiz. Ba’zi vaziyatlarda, masalan, idrok qilinayotgan ma’lumotning 
faqat asosiy mohiyati, faqat asosiy fikr va ahamiyatga molik bo‘lgan dalillarni esda olib qolish, 
boshqalarida esa – so‘zma-so‘z esda olib qolish, uchinchilarida – dalillar izchilligi va h.k.larni aniq esda 
olib qolish vazifasi yuklatiladi. 
S.L. Rubinshteynning fikriga ko‘ra, esda olib qolish amalga oshirilayotgan faoliyatning borishi 
xususiyatiga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari, uning fikricha, ixtiyoriy va ixtiyorsiz esda olib qolishning 
yuqori samaradorligi haqida bir ma’noli xulosa chiqarish mumkin emas. P.I. Zinchenko, A.A. 
Smirnovlarning olib borgan tadqiqotlari ma’lum sharoitlarda ixtiyorsiz esda olib qolishning ixtiyoriy esda 
olib qolishdan samaraliroq bo‘lishini isbotladi. 
Tizimli bilimlarning katta qismi, maqsadi ma’lum materialni xotirada saqlab qolish uchun esda olib 
qolish bo‘lgan maxsus faoliyat natijasida orttirilganligini hisobga olish zarur. Materialni esda olib qolish 
va eslashga qaratilgan bunday faoliyat 
mnemik faoliyat
deb ataladi. 
Esda olib qolingan materialning anglanganlik darajasiga ko‘ra anglangan va mexanik esda olib 
qolish ajratiladi.