O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

 
Razvyortkalar
–o’q bo’ylama ko’p tig’li kesuvchi asbob bo’lib teshiklarga 
toza  ishlov  berishda    qo’llaniladi.  Razvyortka  bilan  ishlov  berilganidan  so’ng 
teshikning  aniqligi 
JT8...JT16
,  yuza  g’adir  –  budirligi  esa  Ra  1,25...0,32 
oralig’ida  bo’ladi.  Agar  yuzaga  ikki  marta  ishlov  berilsa  yanada  yaxshiroq 
natijaga  erishiladi.  Bunda  birinchi  razvyortka  qo’yimni  2/3  qismini,  ikkinchi 
razvyortka qo’yimni 1/3 qismini kesadi. 
 
Razvyortkalarning  xarakat  kinematikasi  parma  va  zenkerlar  kabi  bir  hil. 
Razvyortkalarniyu  zenkerlardan  farqi  shundaki,  razvyortkalar  ko’p  sonli 
tishlarga  ega  (
z
=6...14)  bo’lib  teshik  ichida  yaxshi  yo’naladi.  Razvyortkalar 
zenkerlarga nisbatan qo’yimni kichik qatlamini (
t
=0,15...0,50  mm)  kesib  oladi. 
Yuza  g’adir  –  budirligining  minimal  qiymatiga  ega  bo’lish  maqsadida 
po’latlarga  ishlov  berish  vaqtida  razvyortkalar  kesishni  kichik  tezliklarida 
(
v
=4...12  m/min)  ishlaydi.  Razvyortkalarni  tishlarining  soni  ko’p  bo’lganligi 
uchun ularning unumdorligi yuqori. 
 
Teshiklarga  yuqori  aniqlikda  ishlov  berish  uchun  ularni  zenkerlarga 
nisbatan  ancha  kichik  dopusklar  bilan  tayyorlanadi.  Razvyortkalanadigan 
teshiklarni  dastlabki  parmalash,  zenkerlash  yoki  yo’nish  yo’li  bilan  olinib 
so’ngra  razvyortkalar  bilan  ishlov  beriladi.  Parmalashdan  so’ng  razvyortkalash 
kichik diametrli (3 mm.dan kichik) teshiklarga ishlov berishda qo’llaniladi. 
 
Razvyortkalar quyidagi belgisi bo’yicha klassifikatsiyalanadi: 
 
a) kuch yuritmasining turi bo’yicha – dastaki va mashinali; 
 
b) mahkamlash usuli bo’yicha – quyruqli va o’rnatiluvchi; 
 
v) ishlov beriladigan teshikning turi bo’yicha – tsilindrsimon va    
              konussimon; 
 
g) kesuvchi materialning turi bo’yicha – tezkesar, qattiq qotishmali      

---

192 
 
              va olmosli; 
 
d) konstruktsiyasi bo’yicha – yaxlit va yig’ma. 
 
Dastaki (qo’l kuchli) razvyortkalar (12.8-
a
 rasm) bilan teshiklarga vorotok 
yordamida  qo’l  kuchi  bilan  aylantirish  hisobiga  ishlov  beriladi.  Ushbu 
razvyortkalarni  (
d
=3...40  mm) 
9XS
  markali  asbobsozlik  po’latlaridan 
tayyorlanadi. Uni teshik bo’ylab yaxshi yo’naltirish uchun unda katta uzunlikda 
chiqaruvchi konus va kalibrlovchi qismlar yo’niladi. 
 
Mashinali uchli va o’rnatiluvchi yaxlit va yig’ma razvyortkalar (12.8-
b
, 
v
, 
g
  rasmlar)  teshiklarga  parmalash,  tokarlik,  revol  ver,  koordinatali  yo’nib 
kengaytirish  va  boshqa  turdagi  dastgohlarda  ishlov  berishda  qo’llaniladi. 
Mashinali  razvyortkalarning  quyruq  qismi  qilindrsimon  (
d
=1...9  mm)  va 
nisbatan  uzun  bo’yinli  konussimon  (
d
=10...32  mm)  hamda  Morze  konusli 
bo’lishi  mumkin.  Razvyortkalarning  quyruq  qismini 
45
  yoki 
45X
  markali 
po’latlardan  tayyorlanib  tezkesar  po’latdan  tayyorlangan  ishchi  qismiga 
payvandlash  yo’li  bilan  biriktiriladi.  O’rnatiluvchi  razvyortkalar  opravkalarga 
o’rnatilib  detallarga  ishlov  beriladi.  Bunda  o’rnatuvchi  teshikning  yuzasi 
(konuslik 1:30) yuqori aniqlikda markazlashni ta`minlaydi, burovchi momentni 
uzatish  uchun  razvyortkaning  o’ng  torets  qismida  shponka  uchun  pazlar 
bajariladi.