O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

z
=1,5√
d
+(2...4)  –  yaxlit  razvyortkalar  uchun;   
z
=1,2√
d 
–
yig’ma razvyortkalar uchun. 
 
Razvyortkaning  diametrini  o’lchashni  yengillatish  maqsadida  tishlar 
sonining (
z
) hisobiy qiymatini eng yaqin juft songa yaxlitlab olinadi. 
 
Ishlov  berilgan  yuzaning  g’adir  –  budirligin  pasaytirish  maqsadida 
razvyortkaning  tashqi  diametri  bo’yicha  tishlarni  joylashuvini  o’zgaruvchan 
qilib joylashtirish tavsiya etiladi (12.10-rasm). Bunda razvyortkaning diametrini 
o’lchash qulay bo’lishi uchun ro’parada joylashgan burchaklarning qiymati teng 
olinadi. 
 
12.10-rasm. Razvyortka tishlarini aylana bo’yicha joylashuvi  
 
Qirindi  kanavkasi
.  Razvyortkalarning  qirindi  kanavkalari  asosan  to’g’ri 
chiziqli qilib, tishlarni  esa 
γ
q0  oldingi burchakli qilib tayyorlanadi.  Qovushqoq 

---

195 
 
materiallarga  ishlov  berishda  qirindini  yopishib  qolishining  oldini  olish 
maqsadida tishlarni musbat burchaklar 
γ
=5...10° ostida yo’niladi. 
 
α
=5...12° ga teng bo’lgan orqa burchakni razvyortkaning orqa yuzalarini 
yo’nib  hosil  qilinadi  va  boshqa  asboblardan  farqli  ravishda  ushbu  burchakni 
kichik qiymatini esa – dastlabki ishlov berishda olish tavsiya etiladi. 
 
Kesuvchi  konusda  joylashgan  tishlarni  o’tkir  charxlanib,  kalibrlovchi 
qismda ingichka yo’naltiruvchi lentalar qoldiriladi. Ushbu lentalarning kengligi 
d
=3...50  mm  uchun  0,08...0,40  mm  oralig’ida  bo’ladi.  Ularni  yaxshilab 
yetiltiriladi  (dovodka),  natijada  ishlov  berilgan  yuzalarda  mikroyoriqlar 
yo’qoladi  va  teshik  yuzasining  g’adir  –  budirligini  pasaytiruvchi  mayda 
qirindilarni yopishib qolishi bartaraf etiladi. 
 
Razvyortka  tishlarining  orasidagi 
kanavkalar  profili
  bir  yoki  ikki 
burchakli 
θ
=65...110° frezalar bilan hosil qilinadi (12.11-
a
, 
b
 rasmlar). O’rta va 
yirik o’lchamli razvyortkalar uchun kanavkalarda qirindilarni yaxshi joylashuvi 
uchun egilgan yuza qo’llaniladi (12.11-
v
 rasm). 
 
Bo’ylama  pazli  yoki  uzlukli  yuzali  teshiklarga  ishlov  beruvchi 
razvyortkalarda 
ω 
og’ish  burchakli  vintsimon  kanavkalar  bajariladi. 
ω 
og’ish 
burchagi  po’latlarga  ishlov  beruvchi  razvyortkalar  uchun 
ω
=12...20°, 
cho’yanlarga  ishlov  beruvchi  razvyortkalar  uchun 
ω
=7...8°,  yengil 
qotishmalarga ishlov beruvchi razvyortkalar uchun 
ω
=30...45° ga teng bo’ladi. 
 
12.11-rasm. Razvyortka qirindi kanavkasining profillari: 
a, b 
– to’g’ri chiziqli yuzali; 
v 
– egilgan yuzali 
 
Razvyortkalarni  mahkamlash.
  Razvyortkalarni  dastgohga  mahkamlash 
razvyortkaning o’qini konduktor va ishlov beriluvchi teshik o’qlari bilan ustma 
– ust tushirib ta`minlanadi. Razvyortkalarni dastgohning shpindeliga mahkamlab 
o’rnatilganida  aylanishni  barcha  hatoliklari  (tepish  va  x.k.)  detalga  o’tadi. 
Razvyortkalarni suzuvchi patronlarga o’rnatib yaxshi natijaga erishiladi. Bunday 
patronlarning turli hil konstruktsiyalari mavjud. 
 
O’ta aniqlikdagi o’lchamlarni va teshik o’qining yuqori aniqlikdagi to’g’ri 
chiziqliligini  olish  uchun  razvyortkalarni  ishchi  qismining  old  va  orqa 
tomonlarida 
o’rnatiladigan 
tsilindrsimon 
yo’naltiruvchilar 
yordamida 
razvyortkani  majburiy  yo’naltirish  usuli  qo’llaniladi.  Bunda  aylanuvchan 

---

196 
 
konduktor  vtulkalariga  lentalar  tegib  yeyilishi  kamayib,  razvyortkaning 
turg’unligi  ortadi.  Bunda  yo’naltiruvchini  diametri  razvyortka  diametridan  bir 
muncha katta bo’lishi kerak. 
 
12.12-rasm. Konusli razvyortkalar jamlamasi: 
a 
– dastlabki (№1); 
b 
– oraliq (№2); 
v 
– toza (№3) 
 
Konusli  razvyortkalarning  aniqligiga  talablar  juda  yuqori  bo’lib,  unga 
birikuvchi  detallarning  bikrligi,  mustahkamligi  va  germetikligi,  uzatilayotgan 
burovchi momentning qiymati va boshqa omillarga bog’liq bo’ladi. 
 
TSilindrsimon  razvyortkalardan  farqli  ravishda  konusli  razvyortkalarda 
kesuvchi va kalibrlovchi qismlarga bo’linish bo’lmaydi, ular bir vaqtning o’zida 
kesuvchi va kalibrlovchi funktsiyalarni bajaradi. 
 
12.12–
a
  rasmda  Morze  konusiga  ishlov  beruvchi  uchta  nomerli  konusli 
razvyortkalar jamlamasi ko’rsatilgan.  
Razvyortka  №1 
–  detallarga  dastlabki  ishlov  berishga  mo’ljallangan 
bo’lib,  vintli  yuzada  joylashgan  tishlarni  pog’onali  shakliga  ega.  qo’yim 
tishlarni  torets  qismida  joylashgan  kesuvchi  qirralar  yordamida  kesiladi 
(zenkerlar  kabi).  Bunday  razvyortka  bilan  ishlov  berib  bo’linganidan  so’ng 
tsilindrsimon  teshik  pog’onali  yuzaga  aylanadi.  №1  razvyortkada  qirindi 
kanavkalari  to’g’ri  chiziqli  bo’lib,  ularning  soni  4...8  taga  teng  bo’lib  konus 
diametriga bog’liqdir. 

---

197 
 
Razvyortka  №2 
–  detallarga  oraliq  ishlov  berishga  mo’ljallangan  bo’lib, 
ishlov  beriladigan  teshik  shakliga  ega.  Uning  kesuvchi  qirralari  alohida  mayda 
to’g’ri  burchakli  rez  bali  uchastkalarga  ega.  Rez  ba  qadami 
R
=1,5...3,0  mm, 
kanavkalar kengligi 
R/2
, chuqurligi esa 
h­0,2·R
. Ushbu razvyortka kesilayotgan 
qo’yimni ancha mayda holatgacha yanchishni ta`minlaydi. 
Razvyortka  №3 
–  detallarga  toza  yakuniy  ishlov  berishga  mo’ljallangan 
bo’lib,  kesuvchi  qismning  butun  uzunligi  bo’yicha  joylashgan  to’g’ri  profilli 
tishlarga  ega,  razvyortkaning  teshik  ichida  tik  ishonchli  holatini  ta`minlash 
uchun tishlarni  cho’qqisida  0,05  mm kenglikka  ega bo’lgan lentalar bajariladi. 
Ushbu  razvyortka  qo’yimni  qoldiq  qismini  kesib,  teshikni  kalibrlab  kerakli 
o’lcham va dopuskni ta`minlaydi.