O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

Quymalarni aylanuvchi metall qoliplarda olish 
Bu usulda metall aylanuvchi metall qolipga (ba`zan qolipning ish yuzi qolip 
materialo’  bilan  qoplangan)  kiritiladi.  Bunda  metall  markazdan  qochma  kuch 
ta`sirida qolip devoriga otilishida sovib, kristallanishi qolip devoridan boshlanib, 
quymaning  ichki  bo’sh  yuzasida  tugaydi,  bu  jarayonda  nometall  materiallar 
(shlaklar,  oksidlar),  gazlar  quyma  sirtqi  bo’shlig’i  tomon  o’tadi.  Natijada  zich, 
mayda  donli,  tekis  yuzali  quymalar  olinadi.  Bu  usul  yukori  unumliligi,  olingan 
quyma sifatining yaxshiligi, quyish tizimi talab etilmasligi kabi afzalliklari bilan 
yukorida ko’rilgan usullardan ajralib turadi. Lekin qimmatbaho uskuna talab etishi, 
fakat doiraviy quymalar olinishi kabi kamchiliklari ham bor. 
Odatda, bu usulda cho’yan, po’lat va rangli metall qotishmalardan og’irligi 
bir  necha  kilogrammdan  bir  necha  tonnagacha  bo’lgan  turli  hil  kalinlikdagi  va 
uzunlikdagi  quymalar  olinadi.  Olinadigan  quyma  turiga  ko’ra  metall  qoliplar 

---

135 
 
gorizontal,  vertikal  va  qiya  o’qlar  bo’ylab  aylanadi-gan  bo’ladi.  Masalan, 
vodoprovod,  kanalizatsiya  trubalari  gorizontal  o’q  atrofida  aylanuvchi  metall 
qoliplarda,  diametri  bo’yidan  katta  bo’lgan  quymalar  (shkivlar,  tishli 
g’ildiraklar)  vertikal  o’q  atrofida  aylanuvchi  metall  qoliplarda  olinadi.  Shuni 
aytish  joizki,  vertikal  o’q  atrofida  aylanuvchi  qoliplarda  quyilgan  metall 
markazdan  qochma  kuch  ta`sirida  ichki  sirti  tobora  parabola  shakliga  o’xshash 
bo’la boradi (5.6-rasm). 
 
 
 
 
 
5.6-rasm.
 
Quymalarni vertikal o’q atrofida aylanuvchi qoliplarda  olish  
sxemasi:
  1-metall qolip; 
2-
suyuq metall; 
3- 
kovsh 
 Quymalarni eruvchi modellar yordamida