O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Diksiya  va  artikulyasiya

  -  kuylash  musiqa  sanoatining  kuy  va  so‘z 

organik  uyg‘unlashgan  turi.  Boshqachasiga  uni  musiqiy  nutq  deyiladi.  Nutq 

tovushlarini  hosil  qiladigan  ovoz  apparatining  qismi  artikulyasiya  (talaffuz) 

apparati,  uning  tarkibidagi  aozolar  talaffuz  a'zolari  sanaladi.  Bular:  til,  og‘iz 

bo‘shlig‘i,  yumshoq  va  qattiq  tanglay,  pastki  jag‘,  bo‘g‘iz,  hiqildoq.  Bu 

aozolarning nutq tovushlarini yaratishga qaratilgan ishi artikulyasiya deyiladi. 

Xonandalik  artikulyasiya  nutqi  ustidan  farq  qiladi.  Kuylaganda  unlilar 

dumaloq, cho‘ziq, tembr va tovush balandligiga ega bo‘lishi kerak. Undoshlar esa 

siniq va tez talaffuz qilinadi. Artikulyasiya apparati ishining muvoffiqlashganligi 

va intensivligi tovush talaffuzi sifati, so‘zlar aniqligi - diksiyani belgilaydi. 

Kuylashda  to‘g‘ri  talaffuz  adabiy  tilning  talaffuz  normalari  -  orfoepiya 

(grekcha to‘g‘ri nutq) ga tayanadi. Xonandalik orfoepiyasi so‘zlashuvdagidan farq 

qiladi,  kuylaganda  undoshlar  keyingi  bo‘g‘inga  ko‘chiriladi,  toki  bo‘g‘in  ochiq 

bo‘lsin. 

Rezonatorlar

  -  u  yoki  bu  ovozga  ma'lum  bo‘yoq,  xarakterli  tembr 

beradigan  ovoz  apparatining  qismi  rezonatorlar  farqlanadi.  Yuqori  bosh 

rezonatorlariga  ovoz  to‘qimalaridan  yuqorida  joylashgan  bo‘shliqlar:  burun 

yo‘llari, gaymorovlar va peshona “qorin”lari kiradi. 

Pastki  rezonatorlarga  ko‘krak  qafasi  (ko‘krak,  alveollar,  bo‘sh  tanali 

bronxlar)  kiradi.  Kuylash  choqida  har  ikki  rezonatorlardan  foydalanish  kerak. 

---

166 

 

Yuqori  rezonatorlar  ovozga  parvozlilik,  jarangdorlik,  ko‘krak  rezonatorlari  esa 

yumshoqlik va to‘liq jarang baxsh etadi.