O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1-mashq. 

Bu mashqda ovoz pardasi o’rta me'yona, nafas yo’liga, bo’g’izga mayin va 

past  yo’l  orqali  o’tadigan,  lekin  ovozi  jarangli  o’quvchilar  shug’ullanishi  kerak. 

Pedagog ko’rsatmasiga qarab O va A unli notalarni quyidan yuqoriga tekis nafas 

orqali  olib  ko’tarilishi  kerak.  Ijro  davomida  musiqiy  ohanglardan  sakramay 

oxistalik bilan kuylash kerak. Nafas olish ham bir maromda bo’lishi kerak. 

 

 

---

441 

 

2-mashq. 

Ko’krak  qafasidan  mitstso-sopranoda  misst  registrlarini  siliqlashdan, 

pardozlashdan  boshlash  tavsiya  qilinadi.  Bu  mashq  a  unli  notasida  kuylanadi. 

Ko’krak  qafasiga  boricha  nafas  olib  A  unlisidan  cho’zib  kuy,  ohang  sozlarini 

nihoyat erkin, uzun ya'ni tortib bir maromda aytiladi. Tovush xarakatda pastga bir 

oz  siljiganda  kuchayadi;  go’yoki  oldinga  xarakatlangandek  balandlaydi.  Notalar 

yetarli chegaradan o’tganda, tovushlar endi yengil tarzda erkin ijroga o’tadi. Ushbu 

mashqlarda  balki  tovushni  saqlash  kerak  bo’ladi,  ya'ni  qo’shiqchi  ko’krak 

notalariga o’tganda rezonatorni yuqori xolatga keltirib, quyi xolatni saqlashi kerak.  

 

 

 

3-mashq. 

Bu mashq diafragmalar ishi va ovoz pardalariga tegishli, metstso-sopranoni 

lya-major  oxangida  xromatik  tirtibda  to  ko’zlangan  ohanga  qadar,  sopranoni  esa 

---

442 

 

do-major  ohangiga  qadar  aytish  tavsiya  etiladi.  Bu  yarim  stokkat  mashqlar  “a” 

unlisi  bilan  aytiladi.  Birinchi  tovush  osuda,  mayin  ovozda,  chuqur  diafragmatik 

nafasda,  ikkinchi  tovush  esa  diafragmaning  tez  cho’zilishi  bilan  ijro  etiladi  va 

tezlik  bilan  dastlabki  holatga  qaytadi.  Bu  ketma  ketlik  birinchi  taktda  oxirigicha 

davom  etadi,  keyingi  ikkita  taktlarda  baland  “yangroq”  tarzda  yumshoq  usulda 

mashqni oxirigcha bajariladi. 

 

 

 

4-mashq. 

Bu  mashqda  osuda,  bir  tekis  ovozga  kirish  mashqi  bajariladi.  Metstso-

sopranoni bemol-major ohangida, sopranoni esa do-major ohangiga qadar kuylash 

tavsiya  qilinadi.  Qo’shiq  “I”  unlisida  tinch,  osuda  bir  maromda  to’siqlarsiz 

---

443 

 

aytiladi. Har bir traktdan oldin nafas olinadi. Qo’shiq aytilayotganda taralayotgan 

musiqadan tillar tishlardan orqaga tortiladi va rezonatorga yo’l beradi. 

 

 

 

 

 

 

 

5-mashq. 

Bu mashq ovozga kirish va bo’g’izni elastik xarakatini rivojlantirish uchun 

qo’llaniladi. Juda oxista “A” yoki “I” unlisidan, Metstso-soprano uchun Si-bemol-

major  ohangida,  soprano  uchun 

do-major

  ohangida  ijro  etiladi.  Mashq  boshida 

yengil  va  baland  ovozda  nafas  olmay  kuylanishi  kerak.  Yuqori  tovush  “Sol” 

---

444 

 

ikkinchi  taktda  ozgina  berkitiladi,  navbatdagi  Mi-bemol  ohanngi  kuylashda  esa 

og’izni bir oz ochilishi bilan yengil mayin ovoz hosil qiladi.  

 

 

 

 

 

 

6-mashq. 

Bu  mashq o’rta ovoz  diapazonini  yopish uchun  bajariladi.  Har  bir  tovush 

ana shunday bo’g’izdan yopilishi kerak. 

---

445 

 

 

 

 

 

 

7-mashq. 

Ushbu  mashq  ko’krak  tovushlardan  bosh  tovushga  o’tishda  registrlarni 

pardozlash uchun qo’llaniladi. Soprano uchun do-major ohangida, metstso-soprano 

uchun esa lya-major ohangida, garchi metstso-soprano -lya kichik oktava ko’krak 

tovush  bo’lishiga  qaramay,  kuylash  chog’ida  chiqish  gammasini  yuqori 

pozitsiyada baland ovozda tovushni kamaytirgan holda bajariladi, aks holda o’tish 

notalaridi sinish hosil bo’ladi. Birinchi oktavadagi -si tovushiga hamda do, do-diez 

va  ikkinchi  oktavadagi  -re  tovushiga  o’tishda  ularni  belgilash  zarur.  Pastga 

tushayotganda ovoz tempini baland pozitsiyada ushlab turish kerak. Pastki notaga 

---

446 

 

tushayotganda  ovoz  tempini  baland  pozitsiyada  ushlab  turish  kerak  va  doimiy 

ravishda ko’krak tovushiga yaqinlashib, si-bemol va lya-bemol kichik oktavani bir 

nafas bilan aytish lozim.