O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Ovoz mashqlarini bajarishda qo’yiladigan asosiy talablar va ovozni 

ishlatish  xususiyatlari. 

Talaba  kuylash  jarayonida  mashqni  formal  tarzda  qaytarmasdan,  balki 

ongli  va  ijodiy  tarzda  his  etib  kuylashga  yondoshishi  shart.  Bu  uchun  har  bir 

mashqni  talabaga  kuylashni  tavsiya  etishda  uni  nafaqat  kuylab  ko’rsatish,  balki 

uning  asosiy  maqsadini  mufassal  tushuntirib  berish  lozim.  Shunda  talaba  ongli 

ravishda ovozini tug’ri yo’naltiradi, hamda fonetik va texnik qiyinchiliklarni onson 

yengib o’tadi. 

Eng  avvalo  ovozni  erkin  va  to’liq  chiqishini  diapazonning  o’rta  qismida 

yangratishga  erishish  lozim.  Shundan  so’ng  diapazoning  yuqori  tovushlarini 

kuylashga o’tish mumkin. 

Ish jarayonida ustozning idroki nihoyatda xushyor bo’lishi, tomoq siqilishi, 

artikulyatsiyaning  notug’ri  pozitsiyada  ekanligi  va  xususan  ovoz  toliqishini  o’z 

vaqtida  payqab  olib zarur  choralar  ko’rishi  shart.  Dars  jarayonida  talabada  vokal 

mashqlarining  barcha  turlari  “M”  (yumuq)  tovushdagi  yopiq  lablar  bilan  ochiq 

tarzdagi  unli  tovushlar,  hamda  unli  va  undosh  tovushlar  birligida  “legato”, 

“stakkato”,  “arpedjio”,  intervallar,  gammalar,  kichik  kuylarni  (popevka)  kuylash 

va ulardan tegishli malakalar va ko’nikmalar shakllanishi lozim. 

O’z  ish  tajribamdn  kelib  chiqgan  xolda  ovoz  mashqlarini  bajarishda 

qo’yiladigan asosiy talablarga tavsiyalar va takliflarni bermoqchiman. 

1-5  mashqlarda  o’rta  ovozga  yuqori  tempda,  nafas  yo’liga  xujum 

ko’rsatishga axamiyat berishdan boshlanadi.  

7-9  mashqlarda  esa  ovoz  pardasini  xar  xil  tovushlardan  tozalash, 

pardozlash xarakatlari o’rgatiladi. 

---

440 

 

12-16  mashqlarda  ovoz  diapazonining  rivojlanishi,  ogiz  bo’shlig’ining, 

bo’g’izning  ohang  natijasida  xaraktlanishi,  o’zgarishi  kuy  xosil  qilish  yo’llari 

berilgan. Kuy gammasi (legato-staccato) ketma ketligida ijro etiladi. 

17-19  mashqlarda esa  bir oz  mushkul texnik  elementlar  mashqi berilgaan. 

Bu mashqlar asosan ichki va tashqi ovoz pardalarini kuchli avj pardalariga o’tishda 

ishlab  chiqariladigan  to’lqin,  ohang  va  tovushlarni  xarakatga  keltirish  uchun 

bajariladi. Bu mashqlarda ko’proq talaffuziga ahamiyat berish kerak.  

Yuqoridagi  mashqlar  ham  oson  emas.  Ularda  ham  quyi  oxangdan  yuqori 

oxangga o’tishda og’iz bo’shlig’i xolati, texnik elementlarni moslab, sozlab olish 

nazarda tutiladi. Bunday mashqlarni har bir o’quvchi individual holatda ham tez-

tez mashqlar orqali takrorlab borishi maqsadga muvofiq.