O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

To‘rtinchi  qoida

: 

Doimiy  ravishda  mashq  qiling,  mashq  qiling  va  yana 

mashq qiling! Busiz Sizda ham, boshqa ma‘ruzachilarda ham hech nima va hech 

qachon amalga oshmaydi!

 

4-TOPSHIRIQ: Muomala va tashqi ko‘rinishningtadbirkorlikdagi 

ahamiyati

 

Tadbirkorning  faoliyati  jarayonida  o‘zini  tutish  qoidalari  bir  qancha 

dalillar  (

ko‘rsatkichlar

)  bilan  aniqlanadi.  Eng  avvalo  uning  o‘ziga  xos  etik 

normalarga,  u  bilan  bog‘liq  qoidalarga  rioya  qilishi  va  ma‘lum  ma‘noda  qabul 

qilingan  shartli  qoidalarni bajarishi lozim  bo‘ladi.  Bularga  u  rioya  qilmasa  ham 

bo‘ladi,  lekin  ushbu  xolda  uning  muvaffaqiyatsizlikka  erishishi  kunday  aniq  va 

ravshan bo‘lib qoladi (

tasodifiy yoki protektsionizm asosidagi soxta muvaffaqiyat 

bundan  istisno!

).  Hammamizga  ma‘lumki,  etika  insonning  jamiyatda  o‘zini 

tutishi  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  qoidalar  (

printsiplar,  tamoilllar

)  majmuasidir. 

Masalan, agarda Siz Amerika tadbirkori bilan muloqot olib borsangiz, uning etik 

normalariga  rioya  qilishingiz  lozim  bo‘ladi.  Yapon,  Arab  yoki  Nemis  bilan  esa 

ularda  qabul  qilingan  qoidalar  asosida  muloqot  olib  borishingiz  lozim  bo‘ladi. 

Bular orasida eng asosiysi, bizning fikrimizcha, to‘g‘ri so‘zlilik va odamiylikdir. 

Chunki  «yolg‘on»  dan  foydalanish  hech  qachon  normal  iqtisodiy  jarayonning 

asosi bo‘la olmaydi. Bu birgalikda ishlayotganlarning barchasiga ham juda katta 

havf  tug‘diradi  va  ko‘pincha  bu  ishni  qilgan  shaxs  oxir-oqibatda  yutqazadi. 

Shuning uchun ham, «

Mengako‘r xaridor  uchrasin,  mahsulotimni 

sotib

 

olay

», - 

degan fikr tubdan noto‘g‘ridir. 

---

342 

 

«

Agar  mijoz  mahsulot  yoki  xizmatdan  ko‘ngli  to‘lmasa,  uning  pulini 

qaytarishga kafolot beramiz

», - degan e‘lonlarga ko‘zingiz tushgan bo‘lsa kerak. 

Chunki bunda ushbu kompaniyaning ishonchga loyiqliligi bo‘rttirib ko‘rsatiladi. 

Tadbirkorlikda  amal  qilinishi  lozim  bo‘lgan  bunday  etik  normalarning  kelib 

chiqishi  uzoq  o‘tmishlarga  borib  taqaladi  va  ular  ma‘lum  ma‘noda  jamiyatning 

optimal  (

eng  yaxshi

)  rejimda  ishlashini  ta‘minlab  beradi.  Ishbilarmonlik 

etikasining asosi ozodlik deb atalmish umuminsoniy qadriyatlarga borib taqaladi. 

Bu shuni anglatadiki, tadbirkor, u kim va qaerda bo‘lmasin, o‘z raqobatchisining 

erkinligini  xurmat  qiladi,  uning  ishiga  aralashishni,  to‘sqinlik  qilishni,  halaqit 

berishni keskin qoralashi lozim. Agar u shunday qilmasa, hozir yoki keyinchalik 

albatta  shunday  bir  odam  yoki  guruh  topiladiki,  uni  xuddi  shunday  noqulay 

ahvolga  tushirib  qo‘yishadi  (

ya‘ni,  u  o‘ziga  xos  qaytim  oladi

).  Tadbirkorlik 

faoliyatining  asosiy  printsiplaridan  yana  biri  boshqalarning  qilayotgan  xatti-

harakatlariga  bosiq  munosabatda  bo‘lish  va  ularning  nima  uchun  bunday 

qilayotganliklarini  tushunishga  intilishdar.  Bunday  qilish  o‘zaro  ishonch 

munosabatini  tug‘diradi,  bir-birini  tushunishga  olib  keladi  va  janjal  hamda 

tushunmovchiliklar kelib chiqishi mumkinligining oldini oladi. Tadbirkorlik olib 

borilayotgan sharoitda, albatta, qandaydir muammolar ham paydo bo‘ladi, chunki 

bunda  Siz  ko‘pchilikning  manfaatlari  to‘qnashadigan  ruhiy  doiraga  tushib 

qolasiz.  Og‘irlik,  vazminlik  va  bosiqlik  bunda  Sizga  juda  katta  yordam  berishi 

aniq  va  ravshandir.  Tadbirkorlikning  mexanikadagi  singari  o‘z  «oltin  qonuni» 

ham  mavjud: