O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

. Per 
Lepezan  de  Buagilber
  dvoryan  normand  oilasidan  chiqqan,  u  yaxshi  ma'lumot 
olgach, adabiyot bilan shug'ullandi, keyinchalik Ruan okrugida oilaviy kasb-hunar 
sudya  (hakam)  lavozimini  egalladi;  dehqonlar  ishini  olib  bordi;  o'z  ko'zi  bilan 
ularning  nochor  ahvoliga  guvoh  bo'ldi;  u  bu  lavozimni  umri  oxirigacha  saqlab 
qoldi  va  katta  o'g'liga  topshirdi;  o'zini  «
qishloq  xo'jaligining  advokati  - 
himoyachisi
» deb atadi.  
Olimning  tadqiqot  predmetini  qisqacha  qilib  jamoat  boyligi  konsepsiyasidan 
iborat  deyish  mumkin.  Bu  boylik  pulning  fizik  massasi  bilan  emas,  balki  turli-
tuman foydali boylik va buyumlardan, masalan, non, vino, go'sht, kiyim-kechak va 
boshqalardan  iboratdir.  Xatto  erga  va  pulga  egalikning  o'zi  boylikni  ta'minlaydi. 
Agar  er  ishlanmasa,  pul  esa  hayot  uchun  zarur  ashyolar  (masalan,  oziq-ovqat  va 
kiyim-kechak)  aralashtirilmasa  bunday  «boylik»  egasi  qashshoqlikka  mahkum 
etiladi.  
Shu  sababli  jamiyatda  pulni  ko'paytirish  emas,  balki  ishlab  chiqarishni 
o'stirish masalasi iqtisodiy fanning asosiy vazifasi hisoblanishi kerak. 
 Olimning tadqiqot uslubiga quyidagilar xos:  
• erkin raqobat sharoitida iqtisodiyotda avtomatik mo''tadillik mavjud bo'ladi;  
• tovarlar va xizmatlar qiymati (qimmati) ni belgilashda xarajatlar qoidasiga 
amal qilinadi;  
•  milliy  iqtisodiyot  manfaatlari  uchun  shaxsiy  manfaatning  jamoat 
manfaatlaridan ustunligi tan olinadi;  
•  xo'jalik  hayotida  pulning  mustaqil  va  ahamiyatli  roliga  etarli  baho 
berilmaydi va boshqalar.  
Buagilber  sanoat  va  savdoni  kamsitish  yo'li  bilan  qishloq  xo'jaligining  roli 
ataylab mutlaqlashtirgan.  
Adam  Smitdan  ancha  oldin  shaxsiy  manfaat  (egoizm)ning  jamiyat  uchun 
ahamiyatini ko'ra bildi.  
1691 yilda u Fransiyani og'ir iqtisodiy ahvoldan chiqarish tizimini taklif etdi. 
Dastlabki  fikrlari  bo'yicha  turli  islohotlar  o'tkazib  (ular  burjua-demokratik 
xarakterga  ega  bo'lishi  kerak  edi),  1707  yilda  esa  uning  g'oyalari  etilib,  quyidagi 
uch qismdan tarkib topdi:  
1.  Soliq  tizimini  o'tkazish.  Soliq  tizimining  dehqonlar  mehnatidan 
manfaatdorlik  tamoyiliga  asoslanishi,  undan  tashqari  soliq  barchaga  tegishli 
bo'lishi kerak edi.  
2. Ichki savdoni har xil cheklashlardan ozod qilish (ichki savdo erkinligi); bu 
chora ichki bozorni kengaytirish, mehnat taqsimotining o'sishini ta'minlash, tovar-
pul muomalasini kuchaytirishi kerak edi;  

---

 
127 
3.  Donning  erkin  sotilishiga  yo'l  berish,  donga  tabiiy  baho  ta'sirini 
cheklamaslik. Gap shundaki, mamlakatda donga sun'iy ravishda baho belgilangan 
bo'lib,  ishlab  chiqarish  harajatlari  qoplanmas  edi,  don  etishtirish  o'smay  qo'ygan 
edi.  Buagilberning  fikricha,  iqtisodiyot  erkin  raqobat  sharoitida  rivojlanishi  va 
tovarlar  bozorida  «haqiqiy  qiymat»ga  ega  bo'lishi  kerak  edi.  U  davlat  bu  sohada 
dehqonlarga homiylik qilishi zarur, deb hisobladi. 
 Bu  islohotlar  mamlakat  va  xalq  farovonligini  oshirish  va  xo'jalikni 
rivojlantirishning  boshlang'ich  shartlari  bo'lishi  kerak  edi.  Buagilber  o'z  g'oyasini 
reklama  qilish  maqsadida  bu  islohot  bu  oyda  qirolga  kerak  bo'lgan  summani 
etkazib beradi, degan fikrni tarqatdi. Vazirlar esa ikki soat davomida kerakli qator 
qonunlarni  tayyorlashi  mumkin  va  xo'jalik  «xuddi  hamirturushdagi  kabi»  tez 
o'sadi, deydi u. U o'z takliflari bilan bir necha bor murojaat qildi. Ammo uning bu 
harakatlari zoe ketdi. U o'z g'oyalarini kitoblarda bayon etdi va bu kitoblarni nashr 
ettirdi.  Uning  asosiy  iqtisodiy  asarlari  «