QISQACHA XULOSALAR
XVII-XVIII asrlarda qulay ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlarda dastlab Angliyada
klassik iqtisodiy maktab kurtaklari paydo bo'la boshladi. Bu yangi iqtisodiy
g'oyalar V.Petti nomi bilan bog'liq (burjua inqilobi, manufaktura va savdoning
rivojlanganligi, agrar islohot, dehqonlarning chegaralanishi, mustamlakachilik
siyosati, qulay tarixiy, tabiiy va geografik hamda iqlimiy sharoitlar).
Klassik iqtisodiy maktabning shakllanishi avvalgi g'oya merkantilizmdan
prinsipial farq qiladi, agar merkantilizmda boylikning asosi muomala sohasi
(javohir, oltin, kumush, pul, savdo saldosi)da vujudga keladi deb qaralgan bo'lsa,
endi boylik ishlab chiqarish sohasida vujudga keladi deb isbotlab berildi. V.Petti
yangi kapitalistik jamiyatni, erkin tadbirkorlikni, kapitalistlarni himoya qildi,
xususiy mulkni «muqaddas» va «dahlsiz» deb bildi.
U iqtisodiy tadqiqotda tabiiy fanlarni, ya'ni abstrakt usullarni qo'llab har bir
masalaning ichki bog'liqligiga asosiy e'tiborni qaratdi, matematik va statistik
usullardan keng foydalandi. V.Petti «tabiiy baho» (qiymat), «siyosiy baho»
tushunchalarini kiritdi, tovar qiymatining unga sarflangan mehnat miqdori bilan
o'lchanishi g'oyasiga, ya'ni qiymatning mehnat nazariyasiga asos soldi. «Mehnat
boylikning otasi, er esa uning onasidir» degan fikrni bildirdi. Qiymatni aynan
almashuv qiymati (pul) shaklida tushundi. Ish haqi ishchilarga tirikchilik uchun
zarur bo'lgan jismoniy minimum, ya'ni «yashash, mehnat qilish va ko'payish»
uchun kerak darajada to'lansa bas, degan g'oyani ilgari surdi.
Kapitalistlarning foydasini imkoni boricha oshirishni, ishchilarning soliq
to'lashlarini zarur deb bildi. Pulning roli va uning mamlakatdagi miqdori
masalalarini asosan to'g'ri hal etdi, ya'ni pul miqdori ishlab chiqarilgan mahsulot
miqdoriga to'g'ri, pulning aylanish oborotiga esa teskari proporsionalligini
aniqladi. Pulning me'yorda bo'lishini qo'llab-quvvatladi. Er va renta masalalarini
ancha puxta ishlab chiqdi. Ish haqi va rentaning bir-biriga qarama-qarshiligini
isbotladi (er bahosini to'g'ri hal etmadi).
Petti «Siyosiy arifmetika» va boshqa asarlarida statistika, aniqrog'i
demografik statistika faniga asos soldi. «Aholi - boylik asosi» masalasini to'g'ri
qo'ydi. Milliy daromad masalasini qo'ydi va uni qisman hal etdi. Fransiyadagi
klassik iqtisodiy maktabning dastlabki vakili P.Buagilber ham muhim g'oyalarni
ilgari surdi. Bu mamlakat ahvoli Angliyanikidan ancha katta farq qilardi. Shu
sababli iqtisodiy qarashlarda o'ziga xoslik seziladi.
131
Do'stlaringiz bilan baham: |