O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

Soliqlar  va  yig'imlar  to'g'risida 
risola
»  (1662y.),  «
So'z  donishmandlarga
»  (1665y.),  «
Irlandiyaning  siyosiy 
anatomiyasi
»  (1672y.),  «
Siyosiy  arifmetika
»  (1683y.)  va  boshqa  shu  kabi 
asarlarni yozdi.
 
 V.Petti  XVII  asrdagi  eng  taniqli  shaxslar  qatoridan  o'rin  oladi  (Mak-
Kulloxning  1845  yilda  bergan  bahosi).  U  iqtisodiyotni  o'rganishda  yangi  usulni 
qo'lladi, ko'rinib turgan voqealarni sharxlashdan ularning mohiyatini tahlil etishga 
o'tdi. V.Petti tadqiqot predmeti sifatida ishlab chiqarish sohasi muammolarini tahlil 
etishdir. Uning fikricha, boylik paydo bo'lishi va ko'payishi faqat moddiy ne'matlar 
yaratish sohasida ro'y beradi, bu jarayon savdo va savdo kapitalining hech qanday 
ishtirokisiz bo'ladi.  
Olimning  tadqiqot  usulida  empirizm  elementlari  (unsurlari)  bo'lishiga 
qaramasdan (bu masalan, er bahosini talqin etishda ko'rinadi), davlatning iqtisodiy 
faoliyatga  aralashuvini  qisman  qo'llaydi  (mamlakatdagi  savdogarlar  sonini 
qisqartirishni  talab  etadi),  u  asosan  erkin  iqtisodiyot  (laisser  faire)  prinsiplarini 
qo'llaydi  va  merkantilistlardan  farqli  ravishda  pul  muomalasi  va  savdoni 
erkinlashtirish  tarafdori  bo'lgan.  U  o'z  tadqiqotlarida  bir  qancha  metodik  (shartli) 
soddalashtirishlardan foydalaniladi:  
• muomala sohasining ishlab chiqarishga teskari ta'siri inkor etiladi;  
• pul va tovar bozorlarining o'zaro bog'liqligi ko'zda tutilmaydi;  
•  tovarlar  va  xizmatlar  qiymati  (qimmati)  paydo  bo'lish  tabiatida  xarajatlar 
xarakteristikasi (sabab-oqibat prinsipi) qo'llaniladi;  

---

 
120 
• ish haqini ishchi mehnati bahosi sifatida talqin etish, oqibatda erkin raqobat 
sharoitida ish haqining minimal bo'lishi va boshqalar.  
U  iqtisodiy  jarayonlarga  xos  ichki  qonuniy  aloqalar  va  ularning  sababiy 
munosabatlarini  ko'rsatishga  intildi.  Uni  «
faqat  tabiatda  ko'rinarli  asosga  ega 
bo'lgan  sabablargina
»  qiziqtirar  edi.  Petti  iqtisodiyotga  tabiatshunoslikda 
qo'llaniladigan  usulni  kiritib, shu bilan birga  iqtisodiy  tahlilning  statistik  usulidan 
ham keng foydalandi.  
V.Pettining  dastlabki  asarlarida  merkantilistlarning  ta'siri  ancha  kuchli 
bo'lgan, ammo keyingi «