O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi



Download 2,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet147/321
Sana01.01.2022
Hajmi2,43 Mb.
#294106
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   321
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

Isaak  Nyuton
dir  (1643-1727yy.), 
Tomas  Gobs
 
(1588-1679yy.)  ingliz  faylasufi,  mexanistik  materializm  sistemasining  asoschisi 
sifatida katta ahamiyatga ega. Uning fikricha, jamiyat mexanizmga o'xshash narsa, 
uning oddiy elementi inson degan g'oya yotadi. «Inson insonga bo'ri» iborasi shu 
olimga  tegishli,  uningcha  egoizm  insonni  harakatlantiruvchi  kuchdir.  Bu  olimda 
tarixga zid fikrlar mavjud bo'lishiga qaramay, uning fikricha, ijtimoiy hayotda ham 
xuddi  tabiatdagi  kabi  ob'ektiv  qonuniyatlar  mavjuddir.  Ana  shunday  sharoitda 
klassik iqtisodiy maktab shakllandi va rivojlandi. Bu davrda merkantilizm ta'limoti 
talabga javob bermay qo'ydi va uning buzilishi ro'y berdi.  
Merkantilistlardan  farqli  ravishda  (ular  iqtisodiyotning  faqat  muomala 
sohasinigina  tahlil  etganlar),  klassik  maktab  namoyandalari  feodalizm  o'rniga 
kelgan nisbatan progressiv kapitalistik munosabatlarning ichki iqtisodiy aloqalarini 
o'rgandilar  va  o'z  tadqiqotlarini  asosan  ishlab  chiqarish  sohasiga  ko'chirdilar. 
Klassik  iqtisodiy  maktab  deganda  V.Pettidan  boshlanadigan  iqtisodiy  tadqiqotlar 
tan  olinadi,  bu  ta'limot  ishlab  chiqarishdagi  bozor  munosabatlarining  ichki 
aloqadorligini  o'rganadi  va  tahlil  etadi.  V.Petti  klassik  maktab  otasi  va 
statistikaning  kashfiyotchisidir.  Angliyada 
V.Petti
,  Fransiyada 
P.Buagilber
  shu 
maktabning boshlovchilari bo'lsa, Fransiyada shu maktabning bir yo'nalishi bo'lgan 
fiziokratlar  vujudga  keldi  (F.Kene,  A.Tyurgo)  va  u 
A.Smit,  D.Rikardolar
  bilan 
yakunlanadi.  Bu  davr  kapitalistik  munosabatlar  rivojiga  yo'l  ochib  berdi. 
R.Xeylbroner
  va 
L.Turoularning
  fikricha  («
Ekonomika  dlya  vsex
»),  ishlab 
chiqarish  omillari  vujudga  keldi:  mehnat,  er  va  kapital  tovarga  aylantirildi, 


 
118 
bungacha  ular  tovar  bo'lmagan.  Hozirgi  davr  tili  bilan  aytganda,  bozor  tizimi, 
bozor jamiyati barpo etila boshlandi.  
Yangi  ta'limotning  klassik  (mumtoz)  deb  atalishiga  sabab  avvalo  shuki, 
hozirgi  iqtisodiyotning  asosida  yotuvchi  ko'pgina  nazariya  va  metodologik 
qoidalarning  haqiqiy  ilmiy  xarakteri  bilan  izohlanadi.  Mana  shu  maktab 
namoyondalarining  xizmatlari  tufayli  iqtisodiy  nazariya  ilmiy  fan  darajasiga 
ko'tarildi.  Erkin  xususiy  tadbirkorlikning  ahamiyati  isbotlab  berildi.  P.Samuelson 
fikricha,  yangi  ta'limot  to'la  laisser  faire  (ya'ni  tadbirkorlik  faoliyatiga  davlatning 
mutlaq aralashmasligi) sharoitiga o'tishga va voqealarning boshqacha rivojiga olib 
keladi  va  faqat  XIX  asrning  oxirlarida  deyarli  barcha  mamlakatlarda  davlat 
iqtisodiy funksiyalarining doimiy kengayishi ro'y berdi. Bu ta'limot namoyondalari 
Angliyada 
V.Pettidan 
to 
D.Rikardogacha, 
Fransiyada 
P.Buagilberdan 
S.Sismondigacha  (XIX  asrning  o'rtalarigacha)  yangi  jamiyatning  haqiqiy  ishlab 
chiqarish  munosabatlarini  tadqiq  etdilar.  Ularning  fikricha,  erkin  xo'jalik 
faoliyatida shu davrdagi tuzum mukammal deb qaraladi.  
Ya.S.Yadgarov klassik maktab rivojlanishida (ma'lum shart bilan) 4 bosqichni 
ajratadi: 1-bosqich XVII asr oxiri – XVIII asr boshiga to'g'ri keladi. Bu bosqichda 
merkantilizm ta'limotining xatolari yoritib beriladi va uning asoschilari V.Petti va 
P.Buagilber  bir-biridan  bexabar  qiymatning  mehnat  nazariyasini  ilgari  surdilar  va 
har  qanday  qiymatning  manbai  va  o'lchovi  sifatida  tovar  mahsulot  yoki  boshqa 
boylikni  yaratish  uchun  sarflangan  mehnat  miqdori  hisoblanadi.  Boylik  va 
farovonlik muomala sohada emas, ishlab chiqarish sohasida yaratilishi ko'rsatiladi.  
Bu  bosqich  XVIII  asr  o'rtalarida  va  2-yarmida  fransiyalik  F.Kene  va 
A.Tyurgolar  tomonidan  ilgari  surilgan  fiziokratizm  bilan  yakunlanadi.  Sof 
mahsulot  (milliy  daromad)  manbaini  qidirish  orqali  asosiy  e'tiborni  mehnat  bilan 
erga  qaratdilar.  Merkantilizm  tanqid  qilinib,  tahlilda  ishlab  chiqarish  asossiz 
ravishda muomala sohasidan to'la ajratib qo'yilgan.  
2-bosqich XVIII asr oxiri va XIX asr boshiga to'g'ri kelib, A.Smit asarlaridagi 
iqtisodiy g'oyalarda aks etgan.  
3-bosqich  XIX  asrning  1-yarmiga  to'g'ri  kelib  fransiyalik  J.B.Sey  va 
F.Bastiya,  inglizlar  D.Rikardo,  T.Maltus  va  N.Senior,  amerikalik  G.Keri  va 
boshqalar asarlaridagi g'oyalar bilan bog'liq.  
4-yakunlovchi  bosqich  XIX  asrning  2-yarmiga  to'g'ri  keladi  va  J.S.Mill 
g'oyalarida o'z nihoyasiga etadi. K.Marks ham shu bosqich vakili sifatida qaraladi 
lekin,  bizning  fakrimizcha,  bu  unchalik  to'g'ri  emas.  Bu  bosqichlarning 
xususiyatlari tegishli boblarda yoritiladi.  
Bizning  kitobimizda  sosialistik  g'oya  vakillari  bozor  iqtisodiyotiga  muqobil 
ta'limotlar  guruhida  qarab  chiqiladi,  chunki  bu  olimlarning  asosiy  fikri  xususiy 
mulkchilikka va bozor stixiyasiga qarshi chiqib, yangi sosialistik va kommunistik 
jamiyat yaratish bo'lgan.  

Download 2,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   143   144   145   146   147   148   149   150   ...   321




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish