O`zbekistоn respublikasi оliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi

 

---

 
115 
QISQACHA XULOSALAR 
 
 XV asr oxiri - XVIII asrlar davomida yangi iqtisodiy ta'limot - merkantilizm 
va  u  bilan  bog'liq  siyosat  paydo  bo'ldi.  Bu  ta'limot  bo'yicha  millat  (xalq) 
boyligining asosi muomala sohasida yuzaga keladi (avvalgi qarashlardan prinsipial 
farq qiladi).  
Bu ta'limotda ikki davrni ajratish mumkin:  
1.  Ilk  merkantilizm  yoki  monetarizm  (ya'ni  pul  degani)  XV-XVI  asrlarda 
(qisman  XVII  asrda)  mavjud  bo'ldi  va  boylik  asosan  oltin,  kumush  va  boshqa 
qimmatbaho  javohirlardan  iborat  bo'ladi,  degan  g'oyani  ilgari  surdi.  Shunga  oid 
siyosat  ham  olib  borilgan,  unda  chetdan  imkoni  boricha  ko'proq  nodir  metallar 
keltirish va ularni chetga kamroq chiqarish targ'ib qilingan.  
2.  Rivojlangan  merkantilizm  ta'limotida  boylik  savdo-sotiq  sohasida  savdo 
balansi  asosida  yuzaga  kelgan,  imkoni  boricha  ko'proq  eksport  qilish  va  mumkin 
qadar  kamroq  import  qilish  g'oyasi  ilgari  surilgan.  Merkantilizmning  ayrim 
mamlakatlardagi  ko'rinishi  milliy  xususiyat  kasb  etgan,  ayniqsa  Fransiyada 
kolbertizm, Germaniyada kameralistika shakllari yaxshi ma'lum. Bu ta'limot yangi 
tug'ilayotgan  jamiyat  -  kapitalizm  rivoji  uchun  ijobiy  progressiv  xarakterga  ega 
bo'ldi.  Kapitalning  dastlabki  jamg'arilishiga  imkon  yaratdi,  mustamlakachilik 
tizimini  qo'llab-quvvatladi,  tovar-pul  muomalasi  rivojiga  olib  keldi,  moliya 
tizimining  rivoji  tufayli  iqtisodiyot  jonlandi.  Merkantilizm  ta'limotida  davlat 
iqtisodiyotga  faol  ishtirok  etishi  shart,  shunga  oid  iqtisodiy  siyosat  ham  yuzaga 
keldi. Merkantilizm tarixan cheklangan bo'lsa ham (u XVIII asrda to'g'ri va qattiq 
tanqidga uchradi), ta'limotlar tarixidan munosib o'rinni egallaydi. Lekin bu ta'limot 
va unga asoslangan siyosatni to'la amalga oshirish qanday oqibatlarga olib kelishi 
mumkinligi  Jon  Lo  tajribasidan  ma'lum.  Merkantilizm  moliya  tizimi  va  savdo 
rivojiga muhim hissa qo'shdi.