O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi

Shaxsning  tuzilishdagi biologik va ijtimoiy omillar.  Inson shaxs tuzilishida biologik (tabiiy) va ijtimoiy 
omilllarning uzaro nisbati masalasi xozirgi zamon psixologiyasida eng murakkab va munozarali masalalarda biridir. 
 
Psixologiyada shaxsda ikkita omil-biologik va ijtimoiy omillar ta'siri ostida shakllangan ikkita asosiy kichik 
struktura  borligini  aloxida  ta'kidlaydigannazariya  sezilarli  urin  egallaydi.  Inson  shaxsining  uzi  "endopsixik"  va 
"ekzopsixik"  tuzilishga  bulinadi,  degan  fikr  xam  ilgari  murildi.  Shaxs  tuzilishining  kichik  strukturasi  sifatidagi 
"endopsixika"  bamisoli  kishining    nerv-psixik  tuzilishiga  uxshash  bulgan    inson  shaxsining  ichki  mexanizmi  kabi 
psixik  kismlar  va  funksiyalarning  uzaro  ichki  boglikligini  ifoda  etadi.  "Ekzopsixika"ning  tashki  muxitga  
munosabati bilan, ya'ni shaxs kanday bulmasin, baribir munosabatga kirishishi mumkin bulgan va shaxsga karama-
karshi turadigan tuzilishlarning barchasiga nisbatan munosabati bilan belgilanadi. 
 
Inson  shaxsning  individualligida  uning  tabiiy,  biologik  tuzilishi  uzining  izini  koldiradi,  albatta.  Gap 
shaxsning  tuzilishida  biologik  va  ijtimoiy  omillarni  xisobga  olish  kerakmi,  yukligi  xakida  emas  (ularni  e'tiborga 
olish  shart,  albatta),  balki  ular  urtasidagi  uzaro  munosabatlarni  kanday  tushunish  kerakligi  xakidadir.  Ikkita  omil 
nazariyasi ijtimoiy va biologik omillarni, muxit va biologik tuzilishni, "ekzopsixika"ni beixtiyor ravishda bir-biriga 
karama-karshi  kuyadi.  Xakikatda  esa  bunday  tashki,  uzidan-uzi  buladigan  karama-karshi  kuyish  samarasizdir  va 
shaxsning  tuzilishini  anglab  olish  uchun  xech  bir  naf  keltirmaydi.  Lekin  shaxsning  shakllanishi  va  tuzilishidagi 
tabiiylik va ijtimoiylik masalasiga boshkacha yondashish xam mumkin. 
 
Buni buyi 80-130 santimetrdan oshmaydigan odamlar shaxsiga xos belgilarning shakllanishini urganishga 
bagishlangan  tadkikot  misolida  kurib    chikamiz.  Buyining  pastligidan  boshka  biron-bir  patologik  cheklanishlari 
bulmagan bu odamlar individualligining tuzilishida anchagina uxshash jixatdan mavjudligi aniklandi. Ularda uziga 
xos bachkana yumor, muloxazasiz nekbinglik, samimiylik, anchagina xissiy zurikishni takozo etadigan vaziyatlarga 
yuksak sabr-bardoshlik, biron-bir darajada iymanib utirmaslik va shu kabilar kuzatildi.  Tabiiy,  tarkibiy  jixatlar  va 
belgilar  kishi  shaxsning    individualligi  tuzilishida  uning  ijtimoiy  jixatdan  takozo  etilgan  kismlari  sifatida  mavjud 
buladi. Tabiiy (anatomik, fiziologik va boshka fazilatlar) va ijtimoiy xislatlar birlikni tashkil toptiradi va shaxsning 
mustakil kichik tuzilishi sifatida bir-biriga uzidan-uzi karama-karshi kuyilishi mumkin emas.