Darsda о‗tiladigan mavzu;
О‗tiladigan mavzuning mazmuni;
Dars о‗tishda qо‗llash mumkin bо‗lgan texnik vositalarning mavjudligi va boshqalar.
Darsni qanday о‗tish borasida aniq bir qarorga kelishda, asosiy mо‗ljal olishda darsni
nimaga qaratilganligi muhim ahamiyatga ega. Agar:
• maqsadga erishish mо‗ljalga olinadigan bо‗lsa, dars jarayonida qanday maqsadlarga
erishish kerakligini aniq belgilab
olinishi lozim;
• darsda qatnashadiganlar mо‗ljalga olinsa, talabalar (о‗quvchilar) guruhi kimlardan
iboratliligiga e‘tibor qaratiladi;
• о‗tiladigan mavzu, unga ajratilgan vaqt mо‗ljalga olinsa, qanday о‗quv materialini
talabalar ongiga yetkazish zarur va unga qancha vaqt ajratilganiga diqqat qaratiladi;
• о‗quv vositalari mо‗ljalga olinsa, qо‗limizda qanday о‗quv vositalari bor va ulardan qay
darajada foydalanishimiz mumkinligini hisobga olamiz;
• Talabalar (о‗quvchilar)ning darsga faol yoki passiv qatnashuvi mо‗ljalga olinsa, qanday
dars о‗tish uslublarini qо‗llash
kerakligini tanlaymiz;
• darsni tashkil etish mо‗ljalga olinsa, qanday tashkiliy shart-sharoitlar mavjudligini hisobga
olamiz;
• о‗zlashtirishni nazorat qilish mо‗ljalga olinsa, qanday tartibda talabalar bilimi nazorat
qilinadi va baholanadi, diqqat ana shunga qaratiladi.
Bilim olish darajasini tasvirlash uchun AQSH pedagogi Benjamin Blum tomonidan 1956
yil e‘lon qilingan «Taksonomiya seley obucheniya» chast 1. «Kognitivnaya sfera» (Taxonomy of
Edicational Objectives: Handbook 1: Cognitive Domain) kitobida ta‘lim maqsadlarini qat‘iy
belgilangan mezonlarini ishlab chiqqan. Undan о‗tiladigan darsning maqsadini rejalashtirishda,
auditoriyada amaliy ish bajarish yoki nazorat ishi uchun savollar, test tayyorlashda foydalanish
mumkin. «Taksonomiya» (yunoncha taxis - joylashish, tarkib, tartib va nomos - qonun)
murakkab tuzilishga ega reallikni tasniflash va tizimga solish haqidagi nazariya bо‗lib u
narsalarpiig tabiiy bog‗liqligi va hosiyatlariga kо‗ra iyerarxik tarzda tavsiflash va
tizimlashtirishni anglatadi. XX asrning 60-70 yillaridan iyerarxik, biri ikkinchisiga buysinuvchi,
uni qamrab oluvchi obyektlar-taksonlar, taksonomik kategoriyalar tizimi haqidagi ta‘limot sifa-
tida kо‗rila boshlandi.
B.Blumning fikricha, bilim olish (kognitiv)
66
darajasi ma‘lum iyerarxiya tarzida joylashib,
har bir bosqich avvalgisiga qaraganda murakkab hamda avvalgi bosqichlarni ham о‗z ichiga
oladi. Ya‘ni bilim har bir yangi pog‗onaga kо‗tarilar ekan, albatta, avvalgi bosqichni ham
takrorlash lozim bо‗ladi. Ular quyidagilar:
1.
Bilish, olingan bilimni yodda saqlash. Bu eslash qobiliyati yoki darsda о‗tilgan,
о‗qiganlarni kerak bо‗lganda eslab, yodga tushirish qobiliyati. Bunda avvalgi darslarda о‗tilgan
tushuncha, tendensiya, umumlashtirilgan xulosa kabilarni eslab yodga solish kо‗zda tutiladi. U
darsning dastlabki maqsadi.
2.
Tushunish. Talabalarning darsda eshitganlari, о‗qiganlari, kо‗rganlari ma‘nosini
tushunishi. Qonunlar, tendensiyalar, tushunchalar, g‗oyalar ma‘nosini tushunib, ularning
о‗zgarishi nimaga olib kelishini kо‗z о‗ngiga keltira olish qobiliyati. Lekin tushunish uchun avval
olingan bilimni yodda saqlash kerak.
3.
Olingan bilimni qо„llash. G‗oya, prinsip, konsepsiyalarni yangi vaziyatlarda qо‗llash
iqtidori. Bunda eng avvalo bilganlarni yodga tushirib, uni yangi vaziyat bilan taqqoslash kerak.
4.
Tahlil qilish. Bu - voqea-hodisalarni bо‗laklarga bо‗lish, ular о‗rtasida mantiqiy
aloqalarni aniqlashni talab etadi. Tahlil qilish (analiz) iqtisodiy voqelik, jarayonlarni, u yoki bu
shaklda induksiya yoki deduksiya uslubini qо‗llashga tayanadi. Tahlil qilish uchun esa olgan
bilimni yodga tushirish, muammoga tushunish, uni qо‗llay bilish kerak.
66
lot. Cognito – bilim ma‘nosida.
5.
Sintez qilish. Bilim olish va fikrlashning bu bosqichida alohida tarkibiy qismlar va turli
manbalardan olingan axborotni bir butun yagona tizimga keltirish qobiliyati namoyon bо‗ladi.
Buning uchun yodga tushirish,
masalaga tushunish, uni qо‗llay bilish, tahlil qila bilish zarur.
6.
Baholash. Bu - bilishning yuqori bosqichi bо‗lib, talabaning qо‗yilgan masalaga о‗z
fikri, nuqtai nazarini bildirish qobiliyatini ifodalaydi. Bunda u yoki bu muammoni yechishning
turli yо‗llari shakllanadi. Uning qaysi biri tо‗g‗ri, samarali, iqtisodiy jihatdan maqsadga
muvofikdigi baholanadi. Odatda, baholash mezonlaridan foydalaniladi. Bu mezon о‗qituvchi
tomonidan qо‗yilishi yoki uni talabalarning о‗zi belgilashi mumkin. Baho berish uchun, avvalo
olgan bilimni yodga tushirish, masalani tushunish, yangi vaziyatda bilganlarini qо‗llay bilish,
tahlil qilish, sintez qilishni bilish kerak. Talabaga berilayotgan topshiriq, ana shu bilishning olti
bosqichidan qaysi bosqichiga tо‗g‗ri kelishini aniqlashda qо‗llaniladigan asosiy da‘vatlar
quyidagi sо‗zlar hisoblanadi:
1. Aniqlang, tasvirlang,
sanab chiqing, yodga tushiring, kо‗rsating.
2. Taqqoslang, farqini kо‗rsating, tushuntiring, gapirib bering, misollar bilan izohlang,
о‗zgartirib, ifoda qiling.
3. Qо‗llang, tuzing, namoyish qiling, fikrni davom ettiring, chuqurlashtiring, loyihasini
tuzing, ishlab chiqing, yeching.
4. Tahlil qiling,
kategoriyalarga, bо‗laklarga bо‗ling, tasvirlang, farqini kо‗rsating.
5. Ishlab chiqing, tuzing (yarating), tendensiyani, qonuniyatini aniqlang, umumlashtiring,
tavsiya qiling, ta‘riflab bering.
Do'stlaringiz bilan baham: 
