O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

 
FIZIKA DARSINI DASTUR ASOSIDA O’TISh 
 
Fizika  darsini  dastur  asosida  o’tish  didaktik  usul  bo’lib,  u  o’qituvchi 
tomonidan  tuzilgan  maxsus  programma  asosida  amalga  oshiriladi.  Dastur  asosida 
fizika  darsini  tashkil  etishdan  quyidagi  didaktik  maqsadlar  ko’zda  tutiladi.  Agar 
sinfda  30  ta  o’quvchi  bo’lsa  o’qituvchi  dars  mazmunini  odatda  o’rta 
o’zlashtiruvchi  o’quvchilarga  mo’ljallaydi;  bu  holda  past  o’zlashtiruvchi,  hamda 
a’lo o’zlashtiruvchilar uchun bu dars kutilgan  natijani bermaydi. Shuningdek, dars 
davomida  o’quvchilarning  o’zlashtirish  darajasi  kechikib  aniqlanadi.  Bu  esa  o’z 
vaqtida  darsga  tuzatma  kiritish  imkoniyatini  bermaydi.  Ya’ni  o’quvchilarning 
o’zlashtirish darajasi dars davomida o’qituvchiga noma’lum bo’lib qoladi. Ana shu 
kamchiliklarni  o’qitish  jarayonida  barham  berish  uchun  o’quv  materiali  uzluksiz 
holda  emas,  balki  bo’lak-bo’lak  (porsiya)  qilinib  dastur  asosida  o’quvchilarga 
yetkaziladi.  O’quv  materialini  har  bir  qismi  berilgandan  so’ng,  nazorat  savollari 
berilib, o’quvchilarning o’zlashtirishi to’g’risida ma’lumot olinadi. Agar o’quvchi 
javobi  to’g’ri  bo’lsa,  navbatdagi  o’quv  materialining  bo’lagi    beriladi,  agar 
o’quvchi  javobi  noto’g’ri  bo’lsa  mashina  orqali  yoki  o’qituvchi  tomonidan 
to’g’rilab  boriladi.  Ya’ni  o’qituvchi-o’quvchi  o’rtasida  teskari  aloqa  o’rnatiladi. 
Dastur  asosida  dars  uchun  eng  muhimi  o’quv  materialini  bo’laklarga  to’g’ri 
taqsimlash (dastur tuzish) hisoblanadi.  
 
Dastur tuzish usullari. 1) Chiziqli usul.  Bu usulda berilgan har bir qism ma-
terialga  javob  kutiladi,  javob  to’g’ri  bo’lsa,  navbatdagi  bo’lakka  o’tiladi,  agar 
javob noto’g’ri  bo’lsa, u qayta  o’tiladi. O’quv  materiali savol tariqasida, formula 
orqali yoki grafik tarzda berilishi mumkin. 1) Savol: O’zgarmas tok zanjirida elektr 
qarshiligi qaysi formula orqali hisoblanadi? Javob: 
I
U
R

. Etalon javob:  
R
I
U

.             
 
Chiziqli  programmada  biror  savolga  bir  necha  javob  berilib  shulardan 
to’g’risini tanlash  so’raladi. Shuni  ham unutmaslik kerakki, savol bilan javob  or-
alig’ida ma’lum bir vaqt (pauza) bo’lishi kerak. 
Tarmoqlangan programma – bu usulda o’quv  materiali bosqichma-bosqich berilib 
boriladi,  to’g’ri  javob  berilsa,  2  chi  bo’limga  o’tiladi,  noto’g’ri  javob  yoki  javob 
to’liq bo’lmasa, qo’shimcha  tushuntirish, xatoni to’g’irlash  orqali nazorat qilinib, 
so’ngra  navbatdagi  bo’limga  o’tiladi.  Tarmoqlangan  programma  quyidagi  sxema 
bo’yicha amalga oshiriladi:  
 
 

---

 
74 
 
 
 
 
                                                 
  
                                                                
 
 
 
 
 
 
 
Chiziqli dastur sxemasi 
 
 
  
Misol:  Tok  zanjirida  qarshiligi  125  Om  bo’lgan  lampochka  ulangan  bo’lib, 
kuchlanish 100 V bo’lsa, lampadagi tok quvvatini toping. 
1)  0,8 A  
2)  80 Vt 
3)  qanday olishni bilmayman (62 betga qarang). 
0,8 A deb javob bergan o’quvchiga programma 57 betga qarashni tavsiya 
etadi. Ushbu betda u quyidagi yozuvni o’qiydi. Sizning javobingiz 0,8 A. 
1. Siz masalani faqat bir qismini to’g’ri yechdingiz, ya’ni zanjirdagi tok ku-
chini topdingiz. Masalani yechishga davom eting. Ma’lumki lampochkani quvvati 
JU
P

 formulasi orqali aniqlanadi.  
R
U
J

; 
JU
P

; J=0,8 A topilgandan keyin ikkinchi formuladan R quvvatni 
hisoblang. 
2.  Sizning javobingiz 80 Vt. To’g’ri. Oldin 
R
U
J

 formula orqali tok kuchi 
aniqlanadi, so’ngra 
JU
P

 formuladan 
80
8
,
0
100



P
Vt quvvat hisoblanadi. 
Ushbu  masalani  boshqacha  yo’l  bilan  ham  yechish  mumkin,  ya’ni 
R
U
J

  formu-
ladan J ni qiymatini P=JU ga keltirib qo’yib 
R
U
J
2

 formulasi orqali ham quvvatni 
hisoblash mumkin. 
 
 
1 
qism ma’lumot 
Nazorat savol (masala)
 
O’quvchi javobi  
Javobni to’g’ri nusxa bilan 
taqqoslash