O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

2. ZAMONAVIY DARS JARAYONI VA UNING TURLARI 
Hozirgi  paytda  fizikadan  dars  jarayonini  samaradorligini  oshirish  bo’yicha 
bir qator dars turlari  ishlab chiqilgan: muammoli ta’lim, amaliy  o’yinlar, dasturli 
dars, krossvordli dars va h.k. Ammo ularning barchasi ta’lim muassasalarida keng 
qo’llanilayapti deb bo’lmaydi.  
Buning asosiy sababi shundaki bunday mashg’ulotlarning har biriga tayyor-
lanishning  o’zi  butun  bir  pedagogik  tadqiqot  bo’lib,  u  o’qituvchidan  yuksak 
malakani,  ijodiy  yondoshuvni  va  ancha  ko’p  vaqtni  talab  qiladi.  Har  bir 
mashg’ulotning  mazmuni  va  uni  yetkazish  jarayoni  o’ziga  xos  bo’lib,  uni 
ko’paytirishning,  tadbiq  qilishning  imkoni  yo’q.  Shuning  uchun  pedagogika 
tarixida ijod etilgan dars usullari: muammoli dars, dasturli dars, tayanch iboralar va 
h.k. pedagogik texnologiya darajasiga ko’tarila olmadi. Pedagogika tarixida asosan 
uch xil dars usuli qo’llanilib kelinmoqda. 
1)  An’anaviy  tushuntirish  –  ko’rgazmali  ta’lim  usuli.  Bu  usulda  o’quv  ax-
boroti asosan o’qituvchi tomonidan bayon qilinadi, o’quvchilar esa mazkur bilim-
larni xotirasida saqlash va mustahkamlash bilan chegaralanib qoladilar. Bu usulda 
bilim deganda o’quvchi xotirasida saqlanadigan axborot tushuniladi. Biroq bilimlar 
xotirada uzoq saqlanmaydi, zarur paytda uni o’quvchilar qiyinchilik bilan eslashadi 
yoki  umuman  eslay  olmaydi.  Bu  usulni  yana bir  kamchiligi  o’quvchilar  bilim  ol-
ishga tayyormi  yoki  yo’qmi bundan qat’iy nazar axborot berilaveradi. O’qituvchi 
va o’quvchi o’rtasida tezkor teskari aloqa mavjud emas. Ta’limning tushuntirish – 
ko’rgazmali usuli  takomillashtirilib borilmoqda, ammo uning imkoniyatlari chek-
langanligi sababli zamon talabiga javob bera olmay qoldi.  
2. Qidiruv – tadqiqot ta’lim usuli. Bu usulda o’quvchilar aktivligini oshirish, 
ularni  mustaqil  fikrlashga  o’rgatish  kabi  xislatlarni  shakllantirish  ko’zda  tutiladi. 

---

 
71 
Tadqiqiy-qidiruv usulida  o’qituvchi bilan  o’quvchilarning hamkorlikdagi faoliyat-
lari  tushuniladi.  O’qituvchi  o’quv  jarayonida  demokratik  rag’batlantiruvchi  faoli-
yati asosida o’quvchilarning shaxsiy tashabbusini qo’llab-quvvatlaydi, hamkorlikni 
amalga oshiradi. Ammo bu usulni keng ko’lamda qo’llashning imkoniyati yo’q.  
3)  Pedagogik  texnologiya.  Bu  usul  an’anaviy  pedagogikaning  tajribasidan, 
yutuqlaridan foydalangan holda ta’lim jarayonini zamona talabiga mos holda ish-
lab chiqishni o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi.  
Pedagogik  texnologiyalarning  o’ziga  xos  xususiyati  shundan  iboratki  unda 
rejalashtirilgan  o’quv  mashg’ulotlariga  erishish  uchun  kafolatlangan  o’quv  jaray-
oni loyihalanadi.  
O’quv jarayonini loyihalash yuqori malakali mutaxassislar tomonidan bajari-
ladi.  Ushbu  texnologik  xarita  asosida  o’qituvchi  ixtiyoriy  masalani  ham  kafolat-
langan ta’lim jarayonini amalga oshiradi.   
 
 
  
 
 
YaPT da o’quv jarayoni modeli.