O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi



Download 1,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/106
Sana20.09.2021
Hajmi1,22 Mb.
#179951
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   106
Bog'liq
2 1 Fizikani o'qitish uslubiyati (Rustamov H) Maruza

 
 
 
 
 
 
А 




 
66 
FIZIKANI O’QITISh JARAYONIDA ANALOGIYANING DIDAKTIK 
AHAMIYATI 
 
Fizikani  o’qitish  jarayonini  ilmiy  tarzda  tashkil  etish  uslubi  sistemali  tahlil 
hisoblanadi. Sistemali  yondshuv usulini o’qitish jarayonini tashkil etishda, u yoki 
bu  fizikaviy  jarayonlarni,  hodislarni,  qonuniyatlarni  o’rganishda  amaliy 
mashg’ulotlarda hamda o’quvchilar bilimi va malakasini nazorat qilishda qo’llash 
mumkin.  Fizik    jarayonlarni  o’qitishda  turli  xil  modellardan  foydalanamiz,  origi-
anal  bilan  model  o’rtasida  qiyoslash  (anologiya)  usuli  mavjud.  Anologiya  usuli 
yordamida  qiyin  o’zlashtiriladigan  fizik  jarayonlarni  o’quvchilarga  sodda,  tushu-
narli qilib bayon etish mumkin. Masalan: elektr va optika bo’limidagi ba’zi hodis-
alarni  mexanika  bo’limidagi  hodisalarga  o’xshatish  orqali  mavzuni  sodda,  tushu-
narli qilib bayon etish mumkin. Elektr bo’limida ishlatiladigan fizik tushunchalar: 
elektr sig’imi; kuchlanish, elektr yurutuvchi kuch, tebranish konturi, elektr toki va 
boshqalar mexanik kattaliklarga qiyoslash orqali kiritilgan.  
 
Fizikani  o’qitish  jarayonida  ba’zan  uchala  turdagi  analogiyadan  ham  foy-
dalanish  mumkin.  Bevosita  anologiyaga  turli  mexanik,  elektr  moslamalar,  asbob-
uskunalarni  kichraytirilgan  nusxalari:  ichki  yonish  dvigateli,  o’zgaruvchan  tok 
generatori  va  h.k.lar  misol  bo’ladi.  Ushbu  modellarning  ishlashini  dars  paytida 
namoyish  etish  orqali  ko’rgazmalilik  tamoyili  amalga  oshiriladi.  Analogiyalar 
orqali  darsning  samaradorligiga  erishish,  o’quvchilar  bilimini  mustahkamlash, 
ularni ijodiy mustaqil fikrlashga o’rgatish kabi muhim didaktik vazifalarni amalga 
oshirish imkoni tug’iladi.  
 
Fizikani  o’qitish  jarayonida  bilvosita  anologiyaning  o’rni  beqiyosdir. 
O’quvchilar  tomonidan  qiyin  o’zlashtiralidigan  murakkab,  ko’zga  ko’rinmas  va 
juda tez kechadigan fizik jarayonlarni bayon etishda bilvosita anologiyani qo’llash 
muhim  didaktik  ahamiyatga  ega.  Fizik  jarayonlarni  tushuntirishda  qo’llaniladigan 
bilvosita anologiyaga doir misollar bilan tanishamiz:  
1.  Elektromexanik analogiya. 
Elektr  bo’limidagi  ko’pchilik  fizik  tushunchalar  va  hodisalar  ko’zga 
ko’rinmas va tez kechadigan jarayonlar hisoblanadi. Elektrostatika bo’limida elektr 
maydoni  uning  muhim  xossalari  hisoblangan  potensial,  kuchlanganlik  kabi 
tushunchalar  o’quvchilar  tomonidan  abstrakt  fikrlash  orqali  o’zlashtiriladi. 
Elektrostatik maydon potensial maydon deb tushuntiraladi. Ushbu maydonda berk 
kontur bo’yicha sinov zaryadini ko’chirishda bajarilgan ish nolga teng. Zarayadni 
elektrostatik  maydonda  ko’chirishda  bajarilgan  ish  zaryadni  qanday  traoktoriya 
bo’yicha ko’chirishga bog’liq emas deb talqin etiladi.  
Ushbu  mulohazalarni  o’quvchilarga  tushunarli  bo’lishi  uchun  mexanika 
bo’limida o’zlashtirilgan gravitasiya maydoni va uning potensial maydon ekanligi 
bilan (qiyoslash) bilvosita anologiya usulidan foydalanib tushuntirish mumkin.  
                                                                                                                 Q      
                                                                                                                   
                                                                 A
1
=mgh>0 
  
                      A
2
=mgh<0 
  
                      




0
2
1
A
A
A
   
 

 
Er 





Er 



q
c
 


 
67 
 
 
 
 
                            5.1- rasm 
 
 
 
 
         5.2- rasm 
 
5.1.  rasmda  Yer  sharining  gravitasiya  maydonida  m  masali  jismni 
ko’chirishda  bajarilgan  ishni  qanday  trayektoriya  bilan  ko’chirilishiga  bog’liq 
bo’lmasligi ko’rsatilgan. 
5.2.    rasmda  Q  musbat  zaryad  hosil  qilgan  elektrostatik  maydonda  q
c
sinov 
zaryadini  ko’chirishda  bajarilgan  ishni  ham  ko’chirish  trayektoriyasiga  bog’liq 
bo’lmasligi ko’rsatilgan.  
Ushbu  ikkita  turli  tabiatdagi  fizik  hodisalar  o’rtasida  o’xshashlik  mavjud, 
ularda bajarilgan  ishni ifoda etuvchi munosabatlar  o’rtasida ham  o’xshashlik bor, 
lekin undagi fizik kattaliklar turlicha tabiatga ega.  
Xuddi  shu  usulda  elektrostatik  maydon  kuchlanganligini
2
0
4
r
Q
q
F
E
c




    (1) 
gravtasiya maydonida erkin tushish tezlanish (q) bilan taqqoslash mumkin. 
2
R
M
m
P
g




 (2); (1) va (2) munosabatlar o’rtasida ham o’xshashlik mavjud, ammo 
ulardagi fizik kattaliklar boshqa-boshqa tabiatga ega. Bunda  gravitatsiya doimiysi 

 va elektr doimiysi 


lar fundamental kattaliklar hisoblanadi.  
Bilvosita anologiya usulida ko’pchilik elektr hodisalarini mexanik jarayonlar 
asosida  tushuntirish  mumkin.  Masalan,  tebranish  konturida  kechadigan 
jarayonldarni  matematik  mayatnikning  tebranma  harakatiga  qiyoslash  mumkin  va 
h.k.  

Download 1,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish