O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi


 Yakuniy va takrorlash darslarini sistemali yondashuv usulida o’tish



Download 1,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet60/106
Sana20.09.2021
Hajmi1,22 Mb.
#179951
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   106
Bog'liq
2 1 Fizikani o'qitish uslubiyati (Rustamov H) Maruza

2.3. Yakuniy va takrorlash darslarini sistemali yondashuv usulida o’tish. 
 
 
Fizika  fanining  har  bir  mavzusi  va  bo’limi  o’tilgach  yakuniy  va  takrorlash 
darslari  o’tkaziladi.  Bu  darsdan  quyidagi  didaktik  maqsadlar  ko’zda  tutiladi. 
Bilimning  chuqurligi  va  mustahkamligining  zaruriy  sharti  o’zlashtirilgan  mavzu-
larni  sistemaga  keltirish  hisoblanadi.  Misol  tariqasida  mexanika  bo’limini 
o’tayotganda tabiat kuchlari temasi bo’yicha yakuniy darsni o’tishni qarab chiqay-
lik. Mexanika bo’limida tabiat kuchlarining uch turi o’rganiladi. Bular 1) Gravita-
siya kuchi, 2) Elastiklik kuchi, 3) Ishqalanish kuchi. Gravitasiya kuchini sistemali 
yondashuv  usuli  yordamida  tahlil  qilamiz.  Butun  olam  tortilish  qonuniga  asosan 
jismlar  orasida  tortilish  kuchi  jismlar  massalalarining  ko’paytmasiga  to’g’ri  pro-
porsional  bo’lib,  ularning  massa  markazlari  orasidagi  masofa  kvadratiga  teskari 
proporsional. 


 
51 
1)
;
2
R
Mm
F



       2) 
;
)
(
2
h
R
Mm
F




      3)
.
mg
P


     4) 
;
)
(
2
h
R
M
g



  
2
)
(
h
R
Mm
P




 
 
 
5) 



g
m
P
      6) 
)
(





a
g
m
P
 
Bunda: M-Yer massasi, m-jismlar massasi. R-Yer radiusi. Agar jism Yer sirtidan h 
balandlikda  joylashgan  bo’lsa,  gravitasiya  o’zaro  tortishish  kuchi  (2)  munosabat 
orqali  aniqlanadi.  Jismlarning  og’irligi  va  og’irlik  kuchi  P=mg  orqali  ifodalanadi. 
(3).  Unga  mos  holda  erkin  tushishi  tezlanishi  g  ham  kamayib  boradi  (4). 
Ko’pchilik  hollarda  jismlar  og’irligi  va  unga  ta’sir  etuvchi  og’irlik  kuchi  bir  xil 
fizik kattalik deb talqin etiladi. Natijada o’quvchilarda vaznsizlik holati to’g’risida 
noto’g’ri  tasavvur  hosil  bo’lishiga  olib  keladi.  Shuning  uchun  og’irlik  bilan 
og’irlik  kuchi  turli  xil  fizik  kattaliklar  ekanligini  tushuntirish  lozim.  Jismning 
og’irligi deb, uning tayanchga yoki osmaga ko’rsatayotgan ta’siriga tushunamiz. 
 
 
 
 
 
 
  
(4a-rasm).  Og’irlik  kuchi  Yerning  garavitasiya  maydoni  tomonidan    jismning 
o’ziga, anig’rog’i uning og’irlik markaziga qo’yilgan bo’ladi. (4b-rasm). Agar jism 
turgan tayanch yoki osma a tezlanish bilan pastga yoki yuqoriga harakatlansa jism 
og’irligi (6) munosabat orqali aniqlanadi. Agar jism turgan tayanch a=g tezlanish 
bilan pastga harakatlansa uning og’irligi (P=0) nolga teng bo’ladi. (vaznsizlik yuz 
beradi). Ammo og’irlik kuchi nolga teng emas! Jismga ta’sir etayotgan og’irlik ku-
chi  nolga  teng  bo’lishi  mumkin,  qachonki  u  Yerning  tortish  doirasidan  butunlay 
chiqib ketsa. Vaznsizlik holatida jismning og’irligi nolga teng bo’lsa, ham og’irlik 
kuchini ta’siri saqlanib qoladi.  
 
Jismlar og’irligi va og’irlik kuchini to’liq yoritib berish uchun Yer sharining 
o’z o’qi atrofida sutkalik aylanma harakati natijasida inersiya kuchini ta’sirini ham 
hisobga  olish  zarur.  Buning  natijasida  jismlarga  ta’sir  etuvchi  og’irlik  kuchi  va 
ularning  og’irligi  Yer  sharining  qutblarida  va  ekvatorda  turlicha  bo’ladi.  Bu  farq 
unchalik  katta  bo’lmaganligi  uchun  ko’pchilik  hollarda  uni  e’tiborga  olmaslik 
mumkin. 
 
Xulosa  qilib  aytganda,  sistemali  yondashuv  usuli  orqali  fizik  jarayonlar 
tug’risida to’liq va  mukammal bilim berishga erishiladi. Mustahkam bilimga ega 
o’quvchi mustaqqil fikrlay oladi va har bir masalaga ijodiy yondashadi. 
 

Download 1,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish