O’zbekiston respublikasi оliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Ländliche Gegend um das Morsche Schloss.  

Räuber Moor. Kosynsky in der Ferne  

Moor. Geh voran und melde mich. Du weisst doch alles, was du sprechen müsste. 

Kosynsky.  Ihr  seid  der  Graf  von  Brand.  kommt  aus  Mecklenburg.  Ich  euer 

Reitknecht. Sorgt nicht, ich will meine Rolle schon spielen. Lebt wohl!  

Moor.  Sei  mir  gegrüsst,  Vaterlandserde  (Er  küsst  die  Erde).  Vaterlandshimmel! 

Vaterlandssonne! Und Fluren und Hügel und Ströme und Waelder! Seid alle mir 

---

 

 

- 48 - 

- 48 - 

herzlich gegrüsst! Wie so köstlich wehet die Luft von meinen Heimatgebirgen! Wie 

strömt  balsamische  Wonne  aus  dich  dem  armen  Fluchtling  entgegen!  Elysium! 

Dichterische Welt! Halt ein, Moor, dein Fuß wandelt in einen heiligen Tempel! (er 

kommt  näher)  Sieh  da,  auch  die  Schwalbenneste  im  Schlosshof  -  auch  das 

Gartentürchen!  Und diese Ecke am Zaun, wo du so oft den Fanger belauschtest 

und  necktest,  und  dort  unten  das  Wiesental,  wo  du,  der  Held  Alexander 

Mazedonier,  deine  Heere  ins  Treffen  bei  Arbela  führtest,  und  nebendran    der 

grasige  Hügel,  von  weitem  du  den persischen Satrapen niederwarfst  und deine 

singende Fahne flatterte hoch ! (Heiter) Die goldenen Maienjahre der Knabenzeit 

leben wieder auf in der Seele des Elenden - da warst du so glücklich, warst so ganz 

so wolkenlos heiter und nun - da liegen die Trümmer deiner Entwürfe. Hier soltest 

du wandeln dereinst, ein großer, stattlicher, gepriesener Mann - hier dein Knaben- 

leben  in  Amalias  blühenden  Kindern  zum  zweiten  mal  leben  -  hier!  Hier,  der 

Abgott deines Volks, aber der böse Feind schmollte dazu!   (er fuhrt auf) Warum 

bin ich hierher gekommen. Daß mirs ginge, wie dem gefangenen, den der klirrende 

Eisenring aus Träumen der Freiheit auftagt, nun ich gehe in mein Elend zurück, 

der  Gefangene  hatte  das  Luft  vergessen: aber der Traum der Freiheit fuhr über 

wie  ein  Biltz  in  die  Nacht,  der  sie  finsterer  zurückläßt  Lebt  wohl,  ihr 

Vaterlandstäler!  Einst  saht  ihr  den  Knaben  Karl  und  der  Knabe  Karl  war  ein 

glücklicher  Knabe;  itzt  saht ihr der Mann und er war in Verzweiflung  Er dreht 

sich schnell nach dem außersten Ende der Gegend, also er plötzlich stille steht und 

nach dem Schloß mit Wehmut herüberblickt. Sie nicht sehen, nicht einen Blick! und 

---

 

 

- 49 - 

- 49 - 

nur eine Mauer gewesen zwischen mir und Amalia!  Nein - sehen muß ich sie, muß 

ich ihn, es soll mich zermalmen! (Er kehrt um) Vater, Vater, dein Sohn naht - weg 

mit dir, schmarzes, rauchendes Blut, weg, hohler, grasser, zuckender Todesblick! 

Nur diese Stunde laß mir frei - Amalia! Vater, dein Karl naht! Er geht schnell auf 

das Schloß zu. Quäle mich, wen der Tag, erwacht, laß nicht ab von mir, wenn die 

Nacht  kommt!  Quäle  mich  in  schrecklichen  Träumen!  Nur  vergifte  mir  diese 

einzige   Wollust nicht! (Er steht an der Pforte) Wie wird  mir, was ist das Moor. 

Sei Mann! — Todesschauer — Schreckenahndung — (er geht hinein) 

Ushbu  misolda  Karl  Moorning  otasi  uyiga  yashirincha  kelishi  tasvirlangan 

ko‘rinishdan  foydalanilgan.  Stilistik  vositalar  asar  qahramoning  ichki  tuyg‘ularini 

yorqin  bo‘yoqlarda  aks  ettirgan.  Grammatik  vositalar  bilan  bir  qatorda  leksik 

vositalarning  ham stilistik  funksiyalaridan  ustalik  bilan  foydalanilgan.   

 

Leksik-stilistik  vositalarda  esa  qarama-qarshi  qo‘yish,  ya‘ni  antitezadan 

keng  foydalanilgan.  Qarama-qarshi  qo‘yish  sintaktik  va  leksik  vosita  orqali  amalga 

oshirilgan.  Misol  uchun:  die  goldnen  Maienjahre  der  Knabenzeit,  die  Seele  des 

Elenden.   

 

Majoziy  ma‘noda  qo‘llanilgan  mubolag‘alar  -  die  Truemmer  deiner 

Entwuerfe,  der  Abgott  des  Volkes,  emotsional-bo‘yoqdor  so‘zlar,  ularning 

qo‘llanilishi  uslubi,  tartibi  -  ein  wolkenlos  heiter,  der  böse  Feind,  Amalias 

bluehende  Kinder  -  ma‘no  kuchaytiruvchi  vositalar  bo‘lib  tarjimada  muamolar 

tug‘dirishi  tabiiydir.  Aniqlovchi  so‘z  -  Vaterland  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 

Vaterlandserde,  Vaterlandshimmel,  Vaterlandssonne  so‘zlaridagi  ―Vater‖  so‘zi 

---

 

 

- 50 - 

- 50 - 

barchasi  uchun  umumiy  bo‘lsada,  o‘zbek  tilida  aynan  o‘sha  umumiylikni  berish 

juda  mushkul,  chunki  bizda  ―Vatan‖  so‘zi  ona  tushunchasi  bilan  bog‘liq.  Ona 

vatan,  ona  zamin,  bobo  quyosh,  osmon  so‘zini  ona  yoki  ota  so‘zi  bilan  bog‘liq 

xolda uchratmadik.   

 

Matnda  yuqori  stilda  qo‘llanilgan  so‘zlar  ham  tarjima  uchun  muammo 

tug‘dirishi   tabiiydir.   

 

Balsamische  Wohne, Elysium,  dichterische  Welt, wehet.  

Asar  qahramoni    ichki  dunyosi,  ruhiy  xolatini  tasvirlashda  epitetalarning  ham 

ahamiyati  nihoyatda  katta.  Misol  uchun:  Schwarzes,  rauchendes  Blut,  grasser, 

zuckender Todesblick.  

Tugallanmagan  gaplar,  ritorik  so‘roq  gaplar,  gapdagi  undov  ohangi,  xullas 

leksik-grammatik  vositalarning  uyg‘unligi  bilan  asar  nemis  adabiyotining  yorqin 

namunasi  sifatida  avlodlarga  manaviy  meros sifatida qolgan.  

    

 

 

 

 

 

---

 

 

- 51 - 

- 51 - 

Xulosa 

Badiy  asarlarda  qo‘llanilgan  stilistik  vositalarni  va  leksik-grammatik  vositalarni 

tahlil  qilib,  o‘rganib  chiqar  ekanmiz,  tarjima  uchun  ularni  bilish  nihoyatda  zarur 

ekanligiga  amin  bo‘ldik.  Har  bir  leksik  birlik  va  gapdan  kutilgan  maqsadni  anglab 

yetgan  tarjimongina  asl  nusxaga  yaqin  asar  yaratishi  mumkin.  Tahlil  jarayonida 

bizlar  o‘rgangan  va  aniqlagan  leksik-grammatik  vositalarning  stilistik  vazifalariga 

to‘xtalib o‘tmoqchimiz.  

 

Realiylar  aksari  xollarda  tarixiy  romanlarda  qo‘llanilib,  vaqt,  joy,  tabaqa, 

kasb va milliy  koloritni  ifodalash  uchun ishlatiladi.   

-

 

o‘xshatishlar  poetik  va  satirik  xarakterga  ega  bo‘lib,  narsa,  voqea, 

hodisalarni  aniq-ravshan  va  badiiy  tarzda  tasvirlashga  xizmat  qiladi.  Misol 

uchun:  wie  ein  Löwe  kämpfen  –  sherdek  jang  qilmoq.  So‘zma-so‘z tarjima 

qilish  orqali ham kutilgan  natijaga  erishish  mumkin.   

-

 

Ular  turli  ko‘rinishda  bo‘lib,  muhim  tasviriy  vosita  sifatida  yozuvchilar 

tomonidan  sevib  qo‘llanilgan.  Misol  uchun:  butun  shaxar  -  die  ganze  Stadt, 

texnika  asri - Zeitalter  der Technik. Der schöne junge Blut  - yosh yigit.   

-  Die  Nacht  jagte  auf  ihrem  schwarzen  Rosse  und  die  langen  Mahnen  -  tun 

o‘zining  uzun tim qora tulporida kezib  yuradi.   

-  Hier  müsste eiserne Hand sein  -  Bu yerda temir  qo‘llar bo‘lishi lozim.   

Perifrazalar.  Masalan:  Adler, König  der Lüfte -  Osmon qiroli - burgut  

Epiteta.  Ularning  turlari  ko‘p  bo‘lib  narsa-xodisalarni  aniq-ravshan 

tasvirlash,  baholash bilan  birga unga nisbatan muallif  fikrini  ham ifodalaydi.   

 

Ta‘sirchanligi  va  obrazliligi  bilan  ajralib  turuvchi  frazeologik  iboralar  ham 

tarjimondan  yuksak mahorat talab etadi.   

Yuqoridagi  mavzular  alohida  izlanish  talab  qilgani  bois  bu  haqda  batafsil 

to‘xtalib o‘tmaymiz.  

 

Leksik  vositalar  bilan  bir  qatorda  grammatik,  aniqrog‘i,  sintaktik 

vositalardan  ham  foydalaniladi.    Ularga  an‘anaviy  grammatik  qonun-qoidalar 

---

 

 

- 52 - 

- 52 - 

me‘yoridan  chetga  chiqish  xolatlari,  chunonchi,  gap  strukturasi,  ayrim  gap 

bo‘laklari  (Rahmenkonstruktion),  qo‘shma  zamon  va  fe‘l  konstruksiyalaridan 

chetga  chiqish  xollari,  ayrim  gap  bo‘laklarining  sun‘iy  ravishda  uslubiy 

maqsadlarda  gapda  birinchi  o‘rinda  ishlatilishi  va  hokazolarni  kiritishimiz 

mumkin.   

Misol uchun:   

Ich fragte ganz erstaunt  

Ganz erstaunt fragte ich  

Ich ganz arstaunt fragte. 

Ayrim  gap  bo‘laklari  o‘rnining  o‘zgarishi  o‘shanga nisbatan e‘tiborning kuchayishi 

zarurligini  ta‘kidlaydi.   

Gapning  uyushiq  bo‘laklari  ham  o‘zining  o‘ziga  xos  stilistik  vazifalariga 

ega.  

An  der  Neujahrstanne  hingen  viele  Äpfel,  Nüsse,  Apfelsine,  Konfekte, 

Backwerk und noch viele  andere gute Sache.  

Yangi    yil  archasiga  ko‘plab  olma,  yong‘oq,  apelsin,  konfet,    pishiriq  va 

boshqa ko‘plab shirin narsalar ilingan.   

 

Xulosa  qilib  aytishimiz  mumkinki,  badiiy  tarjimada  leksik-grammatik  ma‘no 

va  ularning  tarjima  muammolarini  bilish  juda  zarur  bo‘lib,  bu  muammolarni 

bartaraf qilish  tarjima  asarini  orginalga  yaqinlashtiradi.   

 

Bir  tildan  boshqasiga  tarjima  qilinayotganda  ular  o‘rtasidagi  jiddiy  leksik- 

grammatik  farqlar  bilan  birgalikda,  o‘sha  tillarda  so‘zlashuvchi  xalqlar 

yashayotgan  tabiiy,  iqtisodiy  va  siyosiy  shart-sharoitlar  hamda  kishilar  ongida  shu 

omillar  taqozosi  bilan  tug‘ilgan  tasavvur,  tushuncha,  e‘tiqodlar  o‘rtasida  katta 

tafovutlar  borligini  inobatga olgan xolda tarjimaga  yondashish talab etiladi.   

 

 

---

 

 

- 53 - 

- 53 -