|
O‘
zbek
milliy
kurashi
xar
bir
bayram
va
xar
bir
ommaviy
yiginlarda albatta tashkil kilingan. Urush vaktida karama-karshi
ikki tomon o‘z ko‘shinlaridagi eng kuchli polvonlarni sarflab jangga solgan.
Ular esa kilich, o‘k-yoy, nayzalar bilan jang kilishgan. Bordi-yu barcha
kurollar ishdan chiksa, polvonlar o‘z kurollari, ya’ni mushtlashish bilan o‘z
kuchlarini ko‘rsatishgan. Ana shu jangda rakibini yenggan polvonning tarafi
bo‘lgan ko‘shin golib xisoblangan. Xozirgi o‘zbeklarning yanada kadimgi
avlodlarida kurash an’anaviy odatlardan biri bo‘lgan. Binobarin, xozirgi
kurash tushish juda kadim zamonlarda vujudga kelgan, kuch, chakkonlik,
chidamlilik,
jasoratni
ko‘rsatish bo‘yicha o‘tkazilgan musobakalar
kurashning tarixiy manbalari xisoblanadi. Kurash tushishning tafsiloti
Zaxiriddin Muxammad Boburning asarlarida berilgan.
Xalk o‘zining polvonlari to‘grisida rivoyatlar to‘kigan. Aytishlaricha,
VI-VII asrlarda Xorazmda yashagan Paxlavon Maxmud xind polvoni bilan
bir necha kunga cho‘zilgan olishuvda golib chikkan va buning evaziga uning
asirlikdagi o‘n ming nafar yurtdoshlari ozod kilingan.
O‘zbek xalki o‘yinlari orasida ayniksa, dorboz va simvozlik san’ati
aloxida ajralib turilgan. Ilgari dor keng mashxur bo‘lgan. Ommaviy va
maxalliy bayramlar, mavsumiy bozorlar dorbozliksiz o‘tmagan, deyishi
mumkin. Registonda, bozor maydonlarida, Chorsularda dorlar ko‘rilgan.
Karnay-surnay
va
nogoralarning
kattik
sadolari
tomoshalarning
boshlanishidan darak berib turgan. Odamlar to‘plangach, o‘yinlar
boshlangan. Tomoshabinlar baland kilib tortilgan arkon ustida o‘ynayotgan
dorbozning dadil xarakatlarini xayajon bilan kuzatishgan.
Bir vaktlar O‘zbekistonda yogochoyok o‘yini keng tarkalgan.
Yogochoyok yugurib, sakrab, raksga tushib va milliy cholgu asboblarida,
karnay-surnay va xokazolarda kuylar ijro etib, ajoyib tomoshalar ko‘rsatgan.
O‘zbek xalkida xayvonlar va kushlar xakidagi juda kizikarli rakslar –
«Kaptar o‘yini», «Chagalak», «Yumronkozik», «Ot o‘yin» va xokazolar.
Shuningdek, o‘zbeklar orasida «Karnayli-surnayli», «Nina, ip, tuguncha»,
«Kovok ekish», «Xo‘roz va tovuk», «Koch bolam, kush keldi», «Ok terakmi
ko‘k terak?» kabi o‘yinlar xam mashxur bo‘lgan. O‘zbek xalk o‘yinlari juda
kadim zamonlarda vujudga kelgan. An’analar, odatlar, shu jumladan, xalk
o‘yinlari o‘zbeklar xayoti bilan boglik bo‘lib, avloddan-avlodga meros
tarikasida o‘tib kelgan.
Bolalar jamiyat rivojlanish boskichida kattalar o‘yinlarini o‘ynaganlar.
O‘zbek xalk o‘yinlarida xalkning ijtimoiy xayoti o‘ziga xos shakllarda aks
etgan.
O‘zbek xalk o‘yinlarini mazmuniga ko‘ra kuyidagicha tasniflash
mumkin:
- Drammalashgan o‘yinlar:
a) Xayotiy (tarixiy-xayotiy, madaniy-xayotiy, kasbkorlik-xayotiy);
b) Kulgili o‘yinlar;
v) ko‘shik va raks o‘yinlar.
- Mazmunli-rolli o‘yinlar:
a) mazmunli – xarakatli;
b) sport - o‘yinlari;
- Ijodiy o‘yinlar.
O‘zbek xalk o‘yinlarining tarixan vujudga kelishini taxlil kilib,
drammalashgan o‘yinlar o‘zbek kugirchok teatrining negiziga aylangan
kadimiy xalkning «Ko‘girchok o‘ynatish» san’ati asosida paydo bo‘lgan,
deya xulosa chikardik.
Muayyan badiiy obrazni ifodalaydigan ko‘girchok mamlakat va
kishilar xayotidagi tarixiy turmush vokealarini aks ettiradi. Madaniy-maishiy
o‘zgarishlarni, odamlarning amalga oshirgan ishlarini, go‘zalligi va
kamchiliklarini
ifodalaydi.
Xarakatli,
sport
musobakasi
o‘yinlari
o‘kuvchilarning xarakat faolligiga asoslanadi va ularning mushaklarini,
xarakat a’zolarini rivojlantiradi.
Ijodiy o‘yinlarga kuyidagilar kiradi:
- o‘kuvchilarning o‘zlari o‘zbek xalk ertaklari va afsonalari asosida
yaratadigan o‘yinlar.
Xalk o‘yinlari xayotiy vokealarga murojaat etib, ularni nixoyatda
xilma-xil, o‘zining boyligi bilan badiiy obrazda ifodalanadi. Xozirgi
sharoitda o‘zbek xalk o‘yinlari boshkacha tus oldi. Asosan, ularning maksadi
o‘zgardi, mazmuni yangilandi va variantlari paydo bo‘ldi. Masalan, «Ulok»
o‘yini murakkab va o‘zbek xalkining goyat kizikarli o‘yinidir. Xozirgi paytda
bu o‘yinning mazmuni o‘zgargan. O‘yinchilar ikki guruxga bo‘linib, 6-8
metrli aylana chizigining tashkarisida turadilar. Boshkaruvchi doira o‘rtasida
turib o‘yinni boshkarishga ishora kiladi va to‘pni tashlaydi. O‘yinchilarning
xammasi uni birinchi bo‘lib olishga xarakat kiladi. Tupni boshka
o‘yinchining ko‘lidan tortib olib, doiradan tashkariga kochishga ruxsat
etiladi.
Pedagogik nuktai-nazardan maktablarda o‘kuvchilarga fakat kadimiy
xalk uyinlarining emas, balki xozirgi boskichda vujudga kelgan o‘yinlarning
xususiyatlarini xam ko‘rsatish yaxshi natija beradi.
Shaklan milliy va mazmunan zamonaviy o‘zbek xalk o‘yinlari yosh
avlodni tarbiyalash, kamol toptirishda tobora ta’sirchan omilga aylanib
bormokda. O‘zbek xalk o‘yinlarining vazifasini nazarda tutib, ulardan yangi
insonni shakllantirishning muxim vositasi sifatida foydalanilmokda.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
